به گزارش مرجع متخصصان سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSEexpert)، یکی از مواردی که در بسیاری از کشورهای پیشرو در حوزه روابط کار رعایت می‌شود تا آمادگی واحدها و کارکنان کارگاه‌های مختلف و پروژه‌های حساس در مقابل خطرات و حوادث احتمالی حین کار، مورد تایید قرار گیرد، بحث صدور «مجوزهای کار» (permit) است. این مجوزها که معمولا از سوی کمیته‌های کارگاه و واحدهای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای (HSE)ها صادر می‌شود، کمابیش در کشور ما هنوز مورد توجه قرار نگرفته است. چنانکه اخیرا در جنوب کشور دوباره شاهد وقوع یک حادثه به دلیل‌عدم وجود مجوز تایید شده کار بوده‌ایم. در این رابطه شهرام غریب (کارشناس ارشد مدیریت ایمنی و مدرس و مشاور ایمنی صنایع) توضیحاتی را ارائه کرد:
پرمیت (مجوز کار) چیست و چه کارکردی در محیط کارگاه برای حفظ ایمنی نیروی کار ایفا می‌کند؟
مجوز کار یا «پرمیت» در اصطلاح به‌معنی اجازه فعالیت بوده و در کارگاه (اعم از نفتی، گازی، پتروشیمی، معدنی، ساختمانی و. .) برگه‌ای است که به واسطه امضاهایی که می‌شود، مدیران را به سرپرستان، سرپرستان را تیم اجرایی و تیم اجرا را به کارگران در زمینه رعایت اصول کار متصل می‌کند. تعریف دیگر آن این است که «پرمیت» یا «مجوز کار» یک سند حقوقی و دادگاهی است. هرکسی وقتی پرمیت را امضا می‌کند، از نظر حقوق کیفری و مدنی باید پاسخگوی امضای خود در صورت وقوع حادثه باشد. پشت مجوز کار تبعات بسیار زیادی نهفته و بسیاری را نسبت به هر نوع حادثه کار در محیط مسئولیت‌پذیر و پاسخگو می‌کند.
هرنوع از بین رفتن انسان‌ها و تجهیزات، ممکن است پس از امضای مجوز کار و تایید ارکان مختلف تولید و بهره‌برداری رخ دهد و پرمیت یا مجوز کار، افراد را نسبت به قصورها پاسخگو کرده و امکان بروز حادثه را با ایجاد نظارت سازمان یافته محدود می‌کند. در ایران نیز بی‌توجهی به مجوز کار از اصلی‌ترین دلایل وقوع حادثه در پروژه‌های فرآیندی است.
ما اساسا سه نوع مجوز کار یا پرمیت داریم که شامل مجوز کار (سرد)، مجوز کار (گرم) و مجوز کار شعله باز (شعله آشکار) است. مجوز کار شعله باز مجوز کاری در پروژه‌ای است که آتش ناشی از فعالیت در آن با چشم غیرمسلح و به وضوح دیده می‌شود. در ایران بیش از هرچیز از دو مجوز کار (سرد و گرم) استفاده می‌شود. تنها در پروژه‌های بزرگی مانند پارس جنوبی است که از هر سه مجوز گرم، سرد و شعله‌ی باز (آشکار) با هم استفاده می‌شود. برخلاف تصور عمومی، کار سرد نیز اتفاقا خطرناک بوده و خطر بیشتری دارد.
کار سرد از آنجا که ظاهرا ایجادکننده خطری نیست، کمتر مورد توجه است و این درحالی است که بیشترین حوادث کار کشور مربوط به کارهای اصطلاحاً «کار سرد» است. علت آن نیز همین جدی نگرفتن و عادی تصور کردن کار سرد و حتی احساس عدم نیاز به مجوز کار است. اینکه فرد مثلا درحال رنگ زدن است یا درحال پاک کردن یک قطعه است، در ظاهر احساس خطری به فرد نمی‌دهد اما بسیاری از خطرات شغلی ما در مواردی است که اتفاقا باید مجوز کار سرد صادر شود.
کار گرم نیز شامل کلیه کارهایی است که در آن تحریک مکانیکی و الکتریکی رخ دهد و ایجاد انرژی شود، ذیل مجوز کار گرم مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ایران به دلیل آنکه تشابه قابل توجهی میان کار گرم و کار شعله باز وجود دارد، بسیاری از موارد کار شعله باز ذیل «کار گرم» ارزیابی و اخذ می‌شود.
خود پرمیت یا مجوز کار، در یک واحد می‌تواند به‌عنوان پرمیت یا مجوز کار اصلی شناخته شود، اما معمولاً گاهی لازم می‌شود که یک مجوز کار و پرمیت تکمیلی نیز در محیط کار بررسی و صادر شود. برای مثال به‌منظور کار در فضای بسته، کنار پرمیت اصلی، یک مجوز کار مخصوص کار در فضای بسته باید اخذ شود. مثلا اگر کار با وسایل متعدد برقی در یک پروژه نیاز است، یک پرمیت یا مجوز کار دیگر در حوزه برقی گرفته می‌شود. همچنین اگر در یک پروژه حفاری بیش از حد وجود داشته باشد، باید مجوز کار تکمیلی مربوط به حفاری نیز اخذ شود. این پرمیت‌ها یا مجوزکارهای مکمل معمولا ده مورد هستند که در کنار سه مجوز کار اصلی پروژه‌ها را استاندارد می‌کنند.
پس از تایید مجوز کار یا پرمیت در جلسات مربوطه، چه اتفاقاتی در پروژه رخ می‌دهد؟
پس از آنکه در جلسه یا توسط کمیته فنی مربوطه محتویات مجوز کار و شرایط آن قید شد، متصدی بخش و کارشناس ایمنی هردو موارد اشاره شده در پرمیت را بررسی کرده و مطمئن می‌شوند که آیا دستورات مطرح شده در مجوز کار یا پرمیت، در عمل درون پروژه رعایت می‌شود یا خیر! به همین علت برخلاف تصور عموم که نقش متولی و متصدی را در صدور مجوز اندک می‌بینند، در این حوزه پررنگ می‌بینیم. همان اوپراتور آگاه مجموعه نسبت به موقعیت آگاهی خوبی دارد و می‌داند برای اجرای پروژه‌ها از کجا شروع شود، و قوی‌ترین فرد همان متصدی و اوپراتور محل است. اگر مباحث مطرح شده در مجوز کار رعایت نشده باشد، او به همراه کارشناس ایمنی اولین کسانی هستند که با کار مخالفت می‌کنند.
کسانی که از نظر زمانی می‌گویند «کار واجب است» یا «دستور اجرا و نامه می‌آورند» در اینجاست که با فشار مواجه می‌شوند. اینکه به بهانه دستور مدیران یا ضروری و فوری بودن کار پرمیت رعایت نشود، بزرگترین خیانت در حق جان کارگران شاغل در محیط است.
اجزای پرمیت یا مجوز کار با این اوصاف چیست؟ آیا ما با یک چک لیست تک برگی مواجه هستیم که قرار است برخی موارد آن تیک زده شود؟
خیر! پرمیت یا مجوز کار دارای چندین نسخه و چندین برگ است. وقتی امضا شده و کارهای نهایی آن انجام می‌شودف بین نیروهای مجری در محل ضبط می‌شود. پرمیت یک نسخه نزد مدیر پروژه و ناحیه است و دیگری یک نسخه پای شروع کار است. یک پرمیت نزد متصدی اجرای کار در همان محیط است. وقتی برگه‌ها در چند نسخه یکسان پخش شده باشد، دیگر نمی‌توان اوراق مجوز کار را با اهداف سوء دستکاری کرد و خیانت در امانت بسیار دشوار است.
نحوه زمانبندی اجرای آن به چه نحو است؟
برنامه زمانبندی کار در هنگام اخذ پرمیت یا مجوز کار، تاکید روی «گولدن تایم» یا زمان طلایی است! یعنی اگر مدت ۲۴ ساعت برای پروژه مجوز صادر شده است، نه یک دقیقه قبل و نه یک دقیقه بعد از آن هیچ کاری آغاز نشود. هیچکس بابت تلفاتی که یک ساعت قبل و بعد کار رخ خواهد داد، مسئولیت‌پذیری نخواهد داشت. قبل از ساعت پایان زمان طلایی، قطعا باید کار متوقف شود تا دچار مشکل نشویم.
حتی اگر کار پیوسته باشد، باید یک مسئول شیفت دوم وجود داشته باشد که دوباره در پی اخذ و تمدید مجوز کار، پس از رفتن متصدی پروژه اول، بالای سر کار ایستاده و بر حسن اجرای مجوز نظارت کند.
مراحل اجرای پرمیت یا مجوز کار به صورت عملیاتی چیست؟
پرمیت مراحلی دارد. اولی «درخواست اولیه مجوز کار» است. اینطور نیست که هرکسی بتواند مجوز کار بنویسد و افرادی واقعا باید دوره آن را دیده باشند تا بتوانند این سند مهم را تدوین کنند. این افراد اصطلاحاً پرمیت‌من یا «سوپر وایزر» طرح نامیده می‌شوند. پس از مرحله اول درخواست اولیه مجوز، شش مرحله دیگر نیز وجود دارد. ضمن اینکه متن پرمیت باید خوانا، بدون لاک و خط خوردگی و… باشد.
مرحله آماده‌سازی اولیه مرحله دوم اجرای مجوز کار است. برای مثال اگر برای کار لازم باشد گودبرداری و داربست صورت گیرد یا مقدماتی انجام شود، در این مرحله صورت می‌گیرد. خود آن شرکت و تیم باید آماده‌سازی را انجام دهد.
مرحله سوم بخش تایید است. در ایران اما متاسفانه چندان چیزی به نام جلسه تایید کار وجود ندارد. حداقل باید یک روز قبل از شروع کار، جلسه تایید مجوز کار برگزار شود و نظرات نفرات ایمنی شنیده شود. اما اینجا شاهد آن هستیم که به صورت نمایشی و فورمالیته امضاهای تایید پرمیت در حین پروژه توسط افرادی گرفته می‌شود. این درحالی است که گاهی اگر جلسه تایید مجوز کار برگزار شود، متصدیان امر اصلا اجازه اجرای کار را ندهند. تمام بخش‌های ایمنی، برق، تعمیرات و تاسیسات و… باید در مرحله تایید، نظر بدهند و سپس متن امضا شود.
مرحله چهارم فاز بازدید قبل از شروع کار است. اگر تاییداتی صورت گرفته باشد، بازدید توسط متصدی محیط کار و نفر ایمنی شرکت به همراه مسئول کارهای مجوز کار (پرمیت) هر سه باید بازدید محیط کار را قبل از شروع کار آغاز کنند. ممکن است این بازدید شامل اقداماتی مثل گاز سنجی، سنجش استحکام، تگ زدن به داربست و سنجش عمق و ارتفاع و بازبینی ایمنی تجهیزات و. . است. پس از تایید در مرحله چهارم، امکان شروع کار فراهم است.
در مرحله پنجم، مجوز کار تحت نظارت اجازه شروع کار را می‌دهد و نظارت براساس پرمیت یا مجوز کار، با آغاز پروژه کار تمام نمی‌شود. این برای آن است که اگر هر لحظه‌ای از شرایط مندرج در مجوز کار انحرافی صورت گرفت، متصدیان بتوانند از ادامه کار جلوگیری کنند.
در مرحله ششم پس از پایان کار، باید محیط کار به صورت نظافت شده و پاکسازی شده مثل روز اول تحویل گرفته شود و پس از پایان کار اصطلاحاً پرمیت بسته شده و مجوز کار برای تداوم خویش نیاز به دور جدید اخذ مجوز دارد و دیگر نباید مورد استفاده باشد. مجوز کارها تا یکسال بعد آرشیو می‌شود زیرا در مراحل بعدی کار ممکن است به اتفاقات و رکوردهایی که در یک پرمیت ضبط و ثبت شده ارجاع داده شود تا درباره مجوز کار بعدی اظهارنظر کارشناسی شود یا بفهمند اگر حادثه‌ای رخ داد، ریشه حادثه به کدام مسئله مشکوک برمی‌گردد.
در پایان مرحله هفتم که بحث بازبینی مطرح است، ما از طریق پرمیت یا مجوز کار هم به ایمنی و هم به راندمان و بهره‌وری بالای کار می‌رسیم.
یکی از چالش‌های ما در زمینه صدور مجوز کار، این است که واحدها در پرمیت‌ها ناهماهنگ هستند. یک زمانی نفر ایمنی پرمیت صادر می‌کند، اما بهره‌بردار خبر ندارد و یک زمانی تاسیسات خبر دارد اما واحد ایمنی از پرمیت اطلاعی ندارد. این عدم هماهنگی در یک زمان مشخص، خود مولد بسیاری از حوادث است. مثلا عدم هماهنگی باعث تعویق سنجش گاز شده و در محیط بسته کارگرانی فوت شدند که این ناشی از عدم ایجاد هماهنگی و نظم در مراحل پرمیت بوده است.
چه کسانی باید آموزش پرمیت یا مجوز کار را ببیند؟
همه پرسنل از مدیران و متصدیان و پیمانکاران تا حتی کارگری که بالای سر خود کار است، باید به درجه و تناسب جایگاهشان آموزش مجوز کار یا پرمیت را ببینند. پس همان شخص آخر کارگر هم باید بداند در پرمیت چه اتفاقی افتاده است. زیرا در ایران از هر ۳ پرمیت حداقل یک مجوز کار در معرض حادثه قرار می‌گیرد که بدلیل عدم توجه به نکات ریز و جزئی بالای سر خود کار است. یک امضای اشتباه ممکن است باعث حادثه شود و به همین دلیل همه باید در پرمیت و نظردادن در مورد مجوز کار باید مشارکت کنند.
ما اصطلاحی به نام «milestone» داریم که براساس آن ممکن است صفر تا صد یک پروژه تغییر کند. یعنی مراحل و شرایط اضطراری عوض می‌شود. تیم‌ها و افراد و برنامه‌ها عوض می‌شود و به همین نحو پرمیت و مجوز کار هم عوض می‌شود. یعنی یک پرمیت می‌تواند مربوط به مهندسی ساخت باشد و یکی درباره راه‌اندازی و یکی درمورد بازیابی قطعات درنظر گرفته شود. همانطور که همه این مراحل با هم فرق می‌کند، متدها و روش‌های تنظیم مجوز کار (پرمیت) هم متفاوت خواهد بود. در مایلستون گفته می‌شود که یک مجوز کار برای همه مراحل کار نیست و برای یک کار شاید چند مرحله مختلف و چند فاز صدور مجوز کار داشته باشیم.
از آنجا که مدل کار متفاوت می‌شود، به همین نحو طبیعتاً مجوز کار نیز نسبت به قبل متفاوت خواهد بود و مجوزها قابل تسری نیست.
اهمیت اجرای این مراحل در سایر کشورهای جهان چیست و آیا در ایران در قیاس با سایر کشورهای پیشرو به این حوزه توجه می‌شود؟
در این زمینه اطلاعات اندازه گیری شده وجود ندارد. اما اگر بخواهیم پاسخی کلی بدهیم، باید بگوییم که در همه دنیا در صنایع خاص (یعنی فرآیندهایی که مواد شیمیایی در آن دخیل هستند) به شدت اهمیت دارد. جدا از اینکه اغلب پروژه‌های دیگر نیازمند به پرمیت است، اما در تمامی پروژه‌های دارای مواد شیمیایی در همه مراحل انبار، نقل و انتقال، استخراج، نگهداری، هدایت و. . نیازمند به پرمیت یا مجوز کار هستیم. این امری است که در همه دنیا صورت می‌گیرد و ضروری است و ما نیز باید تمامی مراحل کار را بر این اساس در صنایع مهم سامان دهیم.
این بسیار مهم است که بدانیم مجوز کار یا پرمیت، نوعی ارزیابی آنلاین و برخط و زنده محسوب می‌شود که همزمان و توامان، مسئولان از انجام کار ارزیابی ریسک می‌کنند. یعنی اصلی‌ترین و اساسی‌ترین ارزیابی خطر و ریسک کار توسط پرمیت یا مجوز کار انجام می‌شود.
در دنیای صنعتی امروز، پرمیت و مجوز کار، اولویت عملیات یک سازمان است. باوجود یک پرمیت است که یک سازمان تولیدی و بهره‌برداری اقدامات خود را پیش می‌برد و تا زمانی که مجوز کار وجود دارد، این تضمین وجود دارد که حوادث کار کنترل شود. این یعنی اعتبار یک سازمان کاری در کشورهای جهان با مجوزهای کار آن و میزان حساسیت روی پرمیت سنجیده می‌شود. اینکه ما از اهمیت مجوز کار یا پرمیت غافل شویم به این معناست که بپذیریم که وقوع حادثه کار برای ما اهمیت ندارد. زیرا برای هر سازمان کار، نیروی انسانی و ابزارهای کار و تجهیزات، سرمایه سازمان و شرکت محسوب می‌شوند. لذا در سازمان‌هایی که اقدامات فرآیندی و شیمیایی دارند، مجوز کار یا پرمیت کل کار را جلو می‌برد و مرکز هماهنگی کل عملیات‌ها محسوب می‌شود.
HSEexpert.com