به گزارش مرجع متخصصان سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSEexpert)حوادث طبیعی در تمام کشورهای دنیا رخ می دهد و تجربه نشان داده که بهترین راه برای جلوگیری از خسارات و تلفات بیشتر، پیشگیری در کنار آموزش های موثر، جدید و دائمی است. البته نباید از مسئولیت دستگاه ها، نهادها و مسئولان دولتی و غیر دولتی در فراهم کردن زیرساخت های مناسب چشم پوشی کرد. اما مقوله آموزش موثرترین راه برای کنترل این حوادث است. در این زمینه، نهادهای آموزشی بویژه آموزش و پرورش و همچنین رسانه ها نقش بسیار مهمی دارند.
یکی از سخت ترین و خطرناک ترین بحران ها، زلزله است. تا کنون هیچ مرجع رسمی موفق به پیش بینی زلزله نشده و با توجه به گستردگی و قدرت تخریب کنندگی بالایی که زلزله دارد، تعداد تلفات و مصدومین و همچنین خسارات ناشی از آن بسیار زیاد است.
ایران ما از جمله کشورهایی است که در آن زلزله به کرات رخ می دهد. در روزهای گذشته یک بار دیگر مناطقی از غرب استان تهران حوالی دماوند لرزید که این لرزش در بسیاری از شهرهای همجوار نیز احساس شد و خساراتی را نیز به جا گذاشت. به همین بهانه نکاتی را در این خصوص مرور می کنیم که امید است با بکارگیری این موارد در زمان زلزله میزان خسارات را کاهش دهیم.
اقدامات مربوط به زلزله به 3 دسته تقسیم می شود:
1. اقدامات پیش از بروز زلزله.
2. اقدامات در حین زلزله.
3. اقدامات پس از زلزله.
فراگیری این نکات و به کارگیری آن ها در موقع خطر، می تواند بسیار موثر باشد.
پیش از بروز زلزله؛
*برنامه ریزی قبل از زلزله
1. در هنگام خرید ساختمان محل کار یا زندگی، اطمینان یابید که آن ساختمان بر اساس اصول ایمنی و مهندسی ساخته شده و مقاومت لازم را داراست و درصورت لزوم، با اخذ مجوزات لازم و مشاوره مهندسان خبره، نسبت به مقاوم سازی بناها اقدام کنید.
2. مراکز صنعتی و همه ساختمان ها می توانند از دستگاه های خودکار برای قطع اتوماتیک انرژی(برق و گاز) در هنگام بروز زلزله استفاده کنند.
3. با کمک مشاوران ایمنی، روش های واکنش مناسب در زمان زلزله را فراگرفته و آنرا به سایرین بویژه کودکان نیز بیاموزید.
4. اماکن تجمعی مانند ادارات، هتل ها، پادگان ها، مجتمع های مسکونی و... مکانی را تحت عنوان نقطه امن(SAFTY AREA) مشخص و با تابلوهایی آن را برای حاضران مشخص کنند که در زمان زلزله به سرعت در آن محل تجمع کنند.
*آماده سازی
1. با خطرات ناشی از بروز زلزله در محل کار و زندگی خود آشنا شوید.
2. محل انشعابات انرژی واحد و ساختمان خود از جمله شیر اصلی گاز، آب و کنتور برق را به خاطر بسپارید.
3. با مسیرهای خروج اضطراری در محل کار و زندگی خود آشنا شوید.
4. نقاط محکم و استوار مکان را شناسایی کنید.
5. مکان های امن محل و مراکز خدمات شهری(سوله های بحران، ایستگاه های آتش نشانی، پایگاه های امداد، مراکز درمانی و...) در نزدیکی محل کار و زندگی خود را شناسایی کنید.
6.اجسام ناپایدار که احتمال سقوط دارند مانند کمد، آباژور و تابلوهای بزرگ را با پیچ و مهره به دیوار محکم کنید.
7. از استحکام وسایل آویزان از سقف، مانند لوستر و پنکه های سقفی اطمینان حاصل کنید.
8. روی شیشه پنجره ها را با ورق های مات کن یا چسب های پهن بپوشانید.
9. کیف زلزله(پک احتیاط) را تهیه و آنرا در مکانی امن و در دسترس ترین جای ممکن قرار دهید. همه افراد خانواده باید جای کیف زلزله را بدانند. محتویات این کیف باید متناسب با تعداد اعضای خانواده باشد. شامل کنسرو، آب آشامیدنی، لوازم کمک های اولیه، رادیو و باتری، کپی مدارک شناسایی اعضای خانواده و... بهتر است محتویات، قبل از فاسد شدن مصرف شده و جایگزین شوند.
10. برای خودروی خود نیز کیف زلزله تهیه و آنرا زیر صندلی راننده قرار دهید.
11. از فراگیری آموزش های لازم غافل نمانده و در مانورهای تمرینی شرکت کنید. آموزش های فراگرفته بویژه پناه گرفتن در زمان زلزله را در خانه و با حضور اعضاء خانواده تمرین کنید.
12. با اعضای خانواده مکان مشخصی را درنظر گرفته تا بعد از زلزله و درصورت گم کردن یکدیگر، در آن مکان حضور به هم رسانید.
هنگام بروز زلزله؛
*در داخل ساختمان
1. در زمان زلزله، فقط چند ثانیه فرصت دارید که به محل امن بروید. پس خونسردی خود را حفظ کنید. در چنین مواقعی موفقیت با کسانی است که پیش از بحران، نقاط امن مکان خود را شناسایی کرده باشند.
2. اگر میز محکم و مقاومی در محل هست، به زیر آن بروید. با یک دست پایه میز را گرفته و با دست دیگر از سر و گردن خود محافظت کنید.
3. از دویدن به سمت راه پله و استفاده از آسانسور خودداری کنید.
4. در مجاورت پنجره ها، درها و کمدهای شیشه دار قرار نگیرید.
5. از کنار قفسه ها و اجسام سنگین مانند مجسمه ها و کمدها که احتمال سقوط دارند دور شوید.
6. اگر مکان مناسبی برای پناه گرفتن نبود، درمقابل ستون های دیوار و یا سه کُنج دیوار قرار گرفته و با هر وسیله ای از سر و گردن خود محافظت کنید. اگر چیزی در دسترس نبود، با دست های خود این کار را انجام دهید.
7. راهروهای داخل منزل یا محل کار، سرویس های بهداشتی و نقاط کم عرض که فاصله دیوارها کمتر است مکان مناسبی برای پناه می باشد.
8. با صحبت کردن با سایرین، آنان را به آرامش دعوت کرده و به مکان امن راهنمایی کنید.
9. از قرار گرفتن در بلندی ها مانند لبه بالکن ها، پنجره ها، پشت بام خودداری کنید.
10. اگر در مکانی هستید که اطلاعاتی از نقاط آنجا ندارید، می توانید در حاشیه کناری اجسام بزرگ مانند مبل و اوپن آشپزخانه(مثلث حیات) استفاده کنید.
11. آشپزخانه به دلیل وجود اجسام سنگین و نامتعادل مانند یخچال و ظروف سنگین، جای مناسبی برای پناه گرفتن نیست.
12. از دویدن بدون هدف در محیطی که هستید خودداری کنید.
13. کودکان را در آغوش خود گرفته و با بدن خود از آنان محافظت کنید.
14. اگر در اماکن تجمعی نظیر باشگاه ها، سینماها، فروشگاه ها و... هستید از هجوم به سمت در خروجی خودداری کرده و سریعاً خود را به کنار دیوارها و ستون ها برسانید و از سر و گردن خود محافظت کنید.
*بیرون از ساختمان
1. به سوی نزدیک ترین فضای باز حرکت کنید.
2. از کنار درختان قدیمی، ستون ها و پل ها، سازه ها و ساختمان های بلند و بویژه ساختمان های درحال ساخت و ساختمان های شیشه ای دور شوید.
3. از قرار گرفتن در کنار دکل ها و تیرهای برق و یا زیر کابل ها خودداری کنید.
4. از ایستادن در حاشیه رودها، دره ها، و شیب های تند که احتمال سقوط و یا رانش زمین وجود دارد خودداری کنید.
5. اگر در نزدیک ساحل و دریا هستید، تا می توانید از آنجا دور شده و یا در بلندترین ارتفاع قرار بگیرید. احتمال وقوع سونامی و امواج بلند به هنگام زلزله وجود دارد.
*در داخل خودرو
1. خونسردی خود را حفظ کرده و به آهستگی خودروی خود را به کنار خیابان هدایت کرده و دور از نقاط خطرناک متوقف شده و تا پایان لرزش، از خودرو پیاده نشوید.
2. کودکان به پایین صندلی ها رفته و خود نیز خم شده و با دست ها از سر و گردن خود محافظت کنید.
3. هرگز از روی پل ها، تونل ها و گذرگاه هایی که احتمال آسیب دیدن آن ها زیاد است عبور نکنید.
پس از بروز زلزله؛
*در داخل ساختمان
1. آرامش خود را حفظ کنید.
2. زمانی که لزرش ها به پایان رسید کیف زلزله خود را برداشته و به سرعت و البته با احتیاط از ساختمان خارج شوید. حتی اگر ساختمان شما تخریب نشده باشد.
3. درصورت امکان شیر اصلی آب و گاز و کنتور اصلی برق را قطع کنید.
4. برای پس لزره های احتمالی آمادگی داشته باشید.
5. در نزدیکی ساختمان های آسیب دیده و تخریب شده نباشید.
6. آسیب های احتمالی وارد به خود را بررسی کنید و درصورت سلامت، نسبت به امدادرسانی به دیگران اقدام کنید.
7. هرگز افرادی را که آسیب های جدی خصوصاً در کمر و گردن دیده اند را جابجا نکنید، مگر اینکه خطر مرگ و یا آسیب های بیشتری وجود داشته باشد.
8. تا اعلام پایان خطر از مراجع رسمی، وارد ساختمان خود نشوید.
9. سعی کنید در اطراف منزل خود در یک محل امن حضور داشته باشید تا از ورود افراد غریبه به ساختمان خود جلوگیری کنید.
10. مراقب شکستگی احتمالی لوله های گاز و آتش سوزی باشید و درصورت امکان به سرعت آن ها را خاموش کنید.
11. از روشن کردن سیگار، کبریت و وسایل شعله دار و برقی غیراستاندارد در داخل ساختمان ها خودداری کنید.
12. از تکیه دادن به سازه های ناپایدار مانند نرده ها، حفاظ ها و دیوارهای سست خودداری کنید.
13. به هیچ عنوان وارد ساختمان های سست و آسیب دیده نشوید.
14. نام و مشخصات خود و محل اسکان تان را به نیروهای امدادی اعلام کنید.
15. به سایر مصدومان و بویژه کودکان و سالخوردگان رسیدگی کنید. اگر کودک گم شده ویا بی سرپرستی مشاهده کردید، او را به مسئولان انتظامی تحویل دهید تا از خطرات بعدی در امان باشد.
16. قبل از ورود به ساختمان پس از زلزله و رفع خطر، با مهندسان باتجربه درباره استحکام بنا و ترک های ایجاد شده در ساختمان و بویژه وضعیت خطوط انرژی(آب، برق و گاز) مشورت کنید و هر زمان که احساس کردید ساختمان ناایمن است به سرعت از آن خارج شوید.
17. بعد از زلزله و تا زمانی که چادر یا کانکسی در اختیار بگیرید داخل خودروی خود و درمحل امنی حضور یافته و از تردد بدون هدف در سطح شهر خودداری کنید.
18. از روشن کردن وسایل گرمایشی شعله دار مانند بخاری های نفتی و گازی و بویژه منقل و ذغال روشن خودداری کنید.
19. در صورت استفاده از وسایل برقی، حتماً از وسایل استاندارد و مناسب بهره بگیرید. بهتر است این وسایل را از نیروهای امدادی تحویل بگیرید.
20. برای جلوگیری از خطر گازگرفتگی، حتماً بخشی از چادر یا کانکس را برای تردد و گردش هوا باز بگذارید.
*در زیر آوار
1. اگر پس از پایان لرزش های زلزله خود را در زیر آوار یافتید، خونسردی خود را حفظ کنید.
2. احتمالاً خود را در میان تاریکی و گرد و غبار فراوان خواهید دید. سعی کنید در ابتدا با گوشه لباس خود، مقابل دهان و بینی خود را بپوشانید که از ورود خاک به دهان تان جلوگیری شود.
3. در صورت امکان و با حرکت دادن اعضای بدن خود، از وضعیت سلامت خود مطمئن شوید. اگر شکستگی یا بویژه خونریزی داشتید، از حرکت و تکان خوردن بی دلیل خودداری کنید.
4. درصورت امکان تلاش کنید که از آن وضعیت خارج شده و یا به گوشه امن تری پناه ببرید.
5. سعی کنید با صدا کردن اطرافیان، از وضعیت آنان اطلاعاتی به دست آورید.
6. تا زمانی که از حضور دیگران و نیروهای امدادی مطمئن نشدید فریاد نزنید. این کار و همچنین تحرک های زیاد، انرژی شما را بیشتر و سریع تر هدر می دهد.
7. تا زمانی که دیگران به سراغ شما نیامده اند، سکوت کرده و خوب به محیط پیرامون خود گوش کنید. حتی چشمان خود را ببندید که حداقل انرژی را مصرف کنید.
8. اگر متوجه حضور دیگران شدید، با فریاد آنان را از حضور خود در زیر آوار مطلع کنید.
9. با کمی جستجو دراطراف خود، می توانید قطعه ای سنگ یا بتون پیدا کنید. آنرا به ستون ها و دیوارهای اطراف خود بزنید تا صدای آن به گوش دیگران برسد. این ضربات به صورت نامتناوب و نامنظم باشد که دیگران متوجه حضور شما شوند.
10. با دست و پای خود، ضربات محکم به اطراف نزنید. احتمال جابجا شدن آوار و ریزش مجدد وجود دارد.
البته در هر زمانی بعد از زلزله، مراقب وقوع پس لرزه ها باشید و خود را آماده نگهدارید. گذشته از این اقداماتی که شهروندان باید بدانند و در موقع لزوم آنها را بکار بگیرند، مسئولان دستگاه های مربوطه هم باید نسبت به انجام وظایف خود اهتمام بورزند. آنان علاوه بر فراهم کردن زیرساخت های لازم قبل از زلزله مانند ارائه آموزش های لازم باید به شهروندان اطمینان دهند که درصورت بروز زلزله و پس از آن همواره در کنار آنان خواهند بود و از بابت تامین مایحتاج زندگی و فراهم کردن امکانات لازم، بویژه شرایط اسکان اضطراری و تامین آذوقه کمبودی پیش نخواهد آمد. وظیفه مسئولان تنها تامین چادر و مایحتاج اولیه نیست، بلکه آنان باید به سرعت ضمن تلاش برای کاهش آلام آسیب دیدگان، تمام توان خود را برای ساخت و یا تعمیر منازل تخریب شده و فراهم شدن اشتغال و معیشت آنان به کار گیرند. تهیه سوله هایی به منظور اسکان اضطراری مردم و همچنین آماده داشتن امکانات درمانی و بستری و مواد غذایی و آشامیدنی. برگزاری جلسات بین دستگاه ها برای ایجاد تعامل و مشخص بودن برنامه های هر یک از دستگاه ها به طوری که در زمان زلزله، هر نهادی وظایف خود را به خوبی دانسته و به آن ها عمل کند. اجرای مانورهای عملیاتی با حضور تمام دستگاه ها آن هم مانورهایی که به واقعیت نزدیک باشد، نه مانورهایی که به خراب کردن چند دیوار ساده و باندپیچی کردن سر و صورت چند دانش آموز بسنده شود.
قطعاً ارائه آموزش های لازم به شهروندان در کنار فراهم شدن زیرساخت ها می تواند شهر و کشور ما را در برابر حوادث طبیعی بویژه زلزله مصون کند. امید که با اجرای این نکات که تنها بخشی از موارد مهم بود بتوانیم آمادگی خود را در برابر این حوادث بالا ببریم.