به گزارش مرجع متخصصان سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSEexpert)تالابی که سال گذشته را در خشکی گذراند، در روزهای اخیر توانسته کمی جان بگیرد و مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمان هم گفته «در بارش روزهای اخیر افزون بر ۵۰ درصد تالاب جازموریان آبگیری شده. این در حالی است که ورودی تالاب هنوز در حال آبگیری است بنابراین عدد ۵۰ درصد طی روزهای بعدی تغییر می‌کند، ضمن اینکه احتمال بارش هنوز در این فصل وجود دارد». اما محلی‌ها همچنان می‌گویند: «جازموریان خشک است.»
خشکی تالاب جازموریان برای کرمانی‌ها و اهالی سیستان و بلوچستان که با این تالاب همسایه‌اند، تکراری است. آنها در حدود یک دهه است که جازموریان را خشکیده و تشنه دیده‌اند و باران‌های مقطعی برایشان نوید روزگار خوش نیست. رضا عباس‌زاده که از ساکنان رودبار جنوب است از باران‌های اخیر فقط سیل را دیده و به «پیام ما» می‌گوید باران فقط 24 ساعت بارید و نتیجه‌ای جز سیل نداشت. «هندوانه و گوجه و خیار محصول ماست. گندم هم در این منطقه زیاد کشت می‌شود. با وجود آبی که کشت هندوانه می‌برد اما نمی‌توانیم دست از کاشتنش برداریم.
مجبوریم برای کسب درآمد بکاریم. سال قبل که محصولی نداشتیم و هزینه زمین هم در نیامد. در این مدت صادرات هم سخت شده.» آنها در زمین‌های تشنه هندوانه می‌کارند و گندم محصول دومشان است و حالا برای عباس‌زاده سوال است که چطور در خبرها از حال خوش جازموریان و بیش از 50 درصد آبگیری تالاب گفته‌اند، در حالی که آنها نشانی از آب نمی‌بینند. «در سال‌های قبل که بارش باران زیاد بود و از طرفی سد جیرفت را باز می‌کردند هم این میزان آبگیری اتفاق نمی‌افتاد اما الان می‌گویند 50 درصد آبگیری شده.»
او روستاهای مختلفی را دیده که در این سیل ساکنانش آواره شده‌اند و در رودبار هم آب به خیابان‌ها هجوم آورده اما خبری از پرآب شدن تالاب نبوده. «اگر هم آبی به بعضی از بخش‌ها رسیده باشد صرفا زمین را خیس کرده و می‌تواند برای دامداران خوب باشد. علوفه در زمین زیاد می‌شود و همین هم بد نیست. البته برای گرد و غبار هم خوب است اما همه اینها مقطعی است. مثل سال‌های قبل.» او از سال 98 می‌گوید و بارش‌های گسترده‌ای که حال بسیاری از زیستگاه‌های تالابی جنوب و جنوب شرق را خوب کرد اما باز هم برای کشاورزانی که آب مورد نیازشان را از چاه می‌گیرند فرق چندانی نداشت. «کشاورزان این منطقه با چاه کار می‌کنند. اینجا مثل چابهار نیست که از رود و سد استفاده کنیم. کشت پارسالمان روی زمین ماند. بار زدیم که از مقابل چشممان برود. همین.»
وضعیت در قلعه گنج هم همان است. آنها که در 20 کیلومتری جازموریان زندگی می‌کنند هم می‌گویند تالاب آبگیری نشده و با این بارش‌های کم و مقطعی کاری از پیش نمی‌رود. مرتضی حسنی، کشاورزی است که از خشکسالی‌های پی در پی می‌گوید و اینکه هر سال بار گندمش کمتر از قبل شده اما چاره‌ای نبوده جز ماندن. «سدهای مختلفی اطراف تالاب ساختند. سد جیرفت هم که در تمام این سال‌ها نگذاشت یک قطره آب به پایین‌دست برسد، چطور می‌گویند با بارانی چند روزه تالاب آبگیری شده؟» او می‌گوید خاک تالاب رسوبی است و سیل جاری شده به آن منطقه روان شده و در بعضی مناطق مانده اما این اتفاق طولانی مدت نخواهد بود. «مگر سال 98 بسیاری از تالاب‌ها به خاطر باران و سیل آبگیری نشدند؟ اما پارسال خشکسالی گسترده بود.» برای حسنی رفتن محلی‌ها به شهر برای کارگری خاطره تلخ سال‌های اخیر است؛ وضعیتی که هر سال بدتر از سال قبل شده.
بعضی از محلی‌ها اما به بارش‌های بعدی امیدوارند. عیسی باقری، از اهالی زهکلوت یکی از این افراد است که می‌گوید حالا که زمین خیس شده و کف تالاب رنگ آب را به خود دیده این امکان وجود دارد که آبگیری تالاب وسعت و حجم بیشتری بگیرد. «این آب‌ها اما از رود هلیل‌رود نبود. بلکه آب رودهای فصلی است.»
کلیات احیای جازموریان تصویب شد
زمزمه‌های خشکی جازموریان در سال 93 شنیده شد. آن زمان هلیل‌رود که با وسعت قریب ۳۹۰ کیلومتر از ارتفاعات رابر، بحرآسمان، بافت، ساردوئیه و رمون سرچشمه می‌گرفت و پس از گذشت از شهرستان‌های جنوبی استان کرمان به تالاب جازموریان سرازیر می‌شد، بر اثر سدسازی‌های بی‌برنامه بر روی سرچشمه‌های آبریز سد جیرفت و پس از آن بروز خشکسالی و حفر چاه‌های غیرمجاز خشکید. سال 94 معصومه ابتکار که آن زمان رئیس سازمان محیط زیست بود به کرمان سفر کرد و یکی از محورهای سفرش احیای تالاب جازموریان بود. روند احیای تالاب اما طولانی شد و به سرانجام نرسید. محسن صالحی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری کرمان در رابطه با نگرانی مردم از طولانی شدن زمان شروع عملیات احیای تالاب جازموریان در سال 95 به «پیام ما» گفته بود: «مشاور احیای تالاب جازموریان جهاد دانشگاهی است و بر اساس پژوهش‌هایی که می شود، اعتبار لازم برای احیای این تالاب مشخص می شود.»
آنچه درباره برنامه احیای جازموریان گفته می‌شد، برنامه‌ای 5 تا 20 ساله است که مهرماه امسال مرجان شاکری، مدیرکل محیط زیست کرمان درباره آن گفت: «کلیات برنامه مدیریت جامع احیا تالاب جازموریان در شورای برنامه‌ریزی استان مصوب شده است. این طرح‌ها شامل تعیین میزان حقابه و طرح معیشت پایدار برای مردم منطقه جازموریان است که در کنار طرح اصلی مدیریت تالاب جازموریان چشم‌انداز خوبی برای تالاب دارند.»
طبیعت را به حال خودش رها کنید
در سال‌های گذشته برنامه احیا تا حدودی شروع شد اما نتیجه چندانی نداشت و همچنان بارش‌های گاه و بی‌گاه تا حدودی تالاب را زنده کرد. همین هم دلیلی است که فرود رفعتی، از فعالان کمپین احیای جازموریان در کرمان به «پیام ما» بگوید: «طرح‌های احیا در سال‌های اخیر بدون برنامه‌ریزی و دقت بوده. پنج سال قبل از ما هم دعوت کردند تا به آنها بپیوندیم اما قبول نکردیم. حتی دفتر این ستاد هم در کرمان است، نه مناطق اطراف تالاب. افراد پشت میز نشین نمی‌توانند شرایط تالاب را بهبود ببخشند. حتی درختکاریهای انجام‌گرفته اشتباه بوده و درختان بومی کاشته نشد و از سویی مالچ‌پاشی هم انجام گرفت تا گرد و غبار را بخوابانند و در نتیجه با این اقدامات بدون برنامه‌ریزی هر روز آسیب بیشتری را متوجه منطقه کردند.»
ایشان به صحبت‌های اخیر درباره آبگیری تالاب هم اشاره کردند و می‌گویند آبگیری‌هایی از این دست وضعیت را چندان بهبود نمی‌بخشند چرا که تالاب باید به صورت مداوم آبگیری شود و همیشه خیس باشد. «هنوز حقابه محیط زیستی تالاب جازموریان داده نمی‌شود و بستن شاخه‌های هلیل‌رود و سد زدن باعث وضعیت فعلی است.» رفعتی از سال‌هایی می‌گوید که آب رودخانه هلیل‌رود جاری بود و آنچنان حجمی داشت که کشاورزان و باغداران منطقه مجبور بودند اطراف رود زهکشی کنند و در طول سالیان گذشته با بستن سد بر روی رودخانه باعث شدن کشاورزان و باغدارانی که سالیان سال شغلشان همین بوده مجبور به حفر چاه شوند و بعد از آن شاهد حفر چاه‌های گسترده مجاز و غیرمجاز بودیم. «منبع اصلی تامین آب جازموریان هلیل‌رود است که بالای 200 میلیون مترمکعب از آب آن پشت سد جیرفت ذخیره شده و بر اثر تابش آفتاب فقط تبخیر می‌شود و بدون تولید هیچ برقی فقط باعث شده آب به جازموریان نرسد.»
وی می‌گوید کرمان به آب آشامیدنی نیاز ندارد و وقتی در سال 95 در شورای آب تصویب کردند که لوله‌های انتقال آب، آب را از هلیل‌رود به کرمان ببرند بار دیگر ضربه سختی به منطقه زدند. «سد صفارود به عنوان مخزنی بود که آب را پمپاژ کند و بعد از طریق لوله و با گذر از بردسیر به آنجا برسد. این آب برای صنایع و گردشگری استفاده می‌شود و همین هم مشکلی بر مشکلات دیگر است.»
او در نهایت تاکید می‌کند که باید بگذارند روند طبیعی منطقه دوباره احیا شود. تالاب جازموریان فقط در صورتی احیا می‌شود که دست از دستکاری طبیعت بردارند،هیچ راه دیگری باقی نیست و برنامه‌های احیا به شکلی که در حال اجراست بی‌نتیجه خواهد بود.
HSEexpert.com