آمار و تصاویر ماهواره‌ای مدتی است که خبرهای خوبی از حال‌و روز دریاچه ارومیه می‌دهند. این دریاچه دیگر در مسیر احیا قرار گرفته است اما با توجه به اقدامات انجام شده در سال‌های اخیر، نسبت به برگشتن دریاچه ارومیه با روزهای خشک قبلی در آینده، سوالات زیادی وجود دارد.
در سال‌های اخیر و بعد از خشک شدن تقریبا کامل دریاچه ارومیه، اقدامات مختلفی برای احیای آن انجام شده است؛ از انتقال آب از رودخانه‌های مختلف به دریاچه ارومیه تا بازگرداند حق‌آبه و کاهش مصرف آب در حوزه کشاورزی و ... این اقدامات و در کنار آن افزایش بارندگی‌ها در چند سال اخیر تا حد زیادی تاثیر گذار بودند تا تراز دریاچه ارومیه افزایش پیدا کند.
تغییر شیوه کشاورزی، راه حلی مهم برای احیای دریاچه ارومیه
به طور کلی از سال ۱۳۹۳ و با تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، تاکنون بیش از یک میلیارد مترمکعب آب وارد، دریاچه ارومیه شده است اما سهم زیادی از این آب، با اقدامات مهندسی شده وارد دریاچه شده و همین منجر به طرح انتقاداتی علیه شیوه احیا دریاچه ارومیه شده است. کارشناسان می‌گویند با اجرای این راه‌کارها بعد از چند سال دوباره این دریاچه خشک می‌شود. از سوی دیگر مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه معتقدند، آن‌ها در حال انجام اقدامات غیرمهندسی برای نجات دریاچه ارومیه هستند.
کارشناس ستاد احیای دریاچه ارومیه در این رابطه به خبرآنلاین می‌گوید: «هدف نهایی ما این است که دریاچه را از منابع آب داخل حوضه احیا کنیم، این که از بیرون آب بگیریم مثل پول قرض گرفتن است. برای این کار هم باید به سوال پاسخ می‌دادیم، که چرا دریاچه خشک شده است.»
در همین رابطه مطالعه‌ای انجام شد که نشان می‌داد، سهم عوامل طبیعی در خشکی ارومیه، ۱۷درصد است و عوامل انسانی اصلی‌ترین دلیل این اتفاق است، عواملی که کشاورزی سهم بیشتری در آن دارد.
در واقع سهم زیادی از آب این دریاچه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، کشاورزی که به گفته کارشناسان ناپایدار است. در همین مسیر مطالعاتی انجام شد که نشان می‌داد تنها ۴ گیاه
گندم، ینجه، سیب و چغندر در حوزه آبریز دریاچه ارومیه، مسئولیت ۶۸ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی حوزه آبریز بر عهده دارند، چیزی حدود ۲ میلیارد و ۳۹۰ میلیون مترمکعب آب و ۱۰ برابر سد کرج. در این میان این گیاهان تنها ۸ درصد از کل ارزش افزوده اقتصادی تولیدات این منطقه را تشکیل می‌دهند.
نجیمی در این باره توضیح داد: «در همین مرحله سعی کردیم کشاورزی را به شکلی جدیدی آرایش بدهیم. کاهش سطح زیرکشت واقعا غیرممکن است، برای همین به دنبال کشت‌هایی رفتیم که هم زندگی مردم را تامین کند هم آب کمتری مصرف کند.»
گیاهان دارویی، جیب کشاورزان و دریاچه ارومیه
در همین راستا پروژه‌هایی اجرایی شد که برای کاهش مصرف آب در حوزه کشاورزی، از گیاهان کم‌آب‌بر استفاده شود، به این شرط که این گیاهان از لحاظ اقتصادی هم برای کشاورزان مفید باشد.
در همین راستا از نیمه دوم سال ۱۳۹۷ مطالعاتی انجام شد که کاشت گیاهان دارویی را در حوزه آبریز دریاچه ارومیه بررسی کند و نتایج این مطالعات اما مثبت بود. کارشناس ستاد احیای دریاچه ارومیه در این باره می‌گوید: «یکی از مشکلات کشاورزی ما کوچک بودن اراضی است، اما در خصوص گیاهان دارویی این موضوع مطرح نیست، چراکه این گیاهان به شکل سنتی کشت می‌شوند، از سویی این گیاهان درآمد بیشتری هم برای کشاورزان به همراه دارد و برای برخی از آن‌ها بازار جهانی هم وجود دارد.»
وی افزود: «از سویی گیاهان دارویی زنجیره ارزش دارند، یعنی قیمت اسانس یا گلاب بیشتر از خود گلمحمدی است، این‌ها در جهان فروخته شده و باعث ورود ارز به کشور می‌شود. به
همین دلیل ما برنامه توسعه سطح زیرکشت گیاهان دارویی را ایجاد کردیم. ما نمی‌توانیم برای یک محصول به طور ناگهانی یک بازار ایجاد کنیم و باید به تدریج آن را رشد بدهیم. این ها
فرایندهای چند ساله است.»
در همین راستانه برنامه توسعه سطح زیرکشت گیاهان دارویی از ابتدای امسال با حدود ۳ میلیارد تومان اعتبار وارد مرحله اجرا شد.
ما هم یک فرایند میان مدت تا ۱۴۰۴ و ۱۴۰۵ داریم که سطح زیرکشت به ۱۰هزار هکتار ۶۵ تا ۷۰ میلیون متر مکعب آب صرفه جویی می شود. دریاچه ۲ میلیارد آب نیاز دارد که
بخشی از آن هم از طریق ضربتی است. از بخش کشاورزی باید ۱ میلیارد متر مکعب آب صرفه جویی کنیم که تا ۶۵ تا ۷۰ میلیون متر مکعب از این طریق به دست می آید.
نجیمی در این باره توضیح می‌دهد: «برای ما مهم است که اگر ۱۴۰۴ دریاچه احیا شد کاری کنیم که تمایل مردم به استفاده از آب و خاک حوضه کاهش پیدا کند و به نوعی کار جایگزین
پیدا کند تا احیای دریاچه ارومیه ضمانت شود. یکی از کارهای که در حال انجام آن هستیم مربوط به گیاهان دارویی است، این که محصولی بکاریم که نه تنها آب مصرف نمی کند بلکه
درآمد هم به همراه داشته باشد.»