پرونده دومین ژئوپارک ایران درحالی تا یک ماه آینده به یونسکو تحویل داده می‌شود که تعریف و مفهوم «ژئوپارک» در سطحی فراگیر مشخص نیست و خیلی‌ها آن را در حد یک سنگ می‌دانند که چیزی برای دیدن ندارد.
کارگاه آموزشی ژئوپارک در منطقه آزاد ارس با حضور ارزیاب یونسکو در ژئوپارک‌ها و فعالان گردشگری و میراث فرهنگی این منطقه برگزار شد. فاطمه منیری ـ مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی منطقه آزاد ارس ـ در جریان این کارگاه آموزشی برای شکل‌گیری شبکه همیاران ژئوپارک ارس گفت: سه سال است اقدامات اجرایی برای تهیه پرونده ژئوپارک ارس انجام شده و تا یک ماه آینده این پرونده به شورای جهانی ژئوپارک‌های یونسکو تحویل داده می‌شود و اوایل خردادماه سال ۱۳۹۹ نیز ارزیابان یونسکو برای بررسی وضعیت به ارس سفر می‌کنند.
ایشان بیان کرد: ثبت جهانی ارس اهداف بلندتری را پیگیری می‌کند که توانمندسازی جوامع محلی و ایجاد شبکه همیاران ژئوپارک از آن جمله است.
علیرضا امری‌کاظمی ـ ارزیاب شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو و مدیر ژئوپارک قشم ـ در ادامه با بیانی ساده به تعریف ژئوپارک پرداخت و گفت: منطقه‌ای دارای ارزش‌های زمین‌شناسی است که به بهانه آن اقدامات حفاظتی، آموزش جوامع محلی برای مشارکت در حفاظت، توسعه پایدار و فعال شدن ژئوتوریسم اتفاق می‌افتد که مدیریتی واحد دارد.
او در ادامه گفت: تفاوت ژئوپارک با دیگر سایت‌ها در این است که دستوری نبوده و رویکردی از پایین به بالا دارد. از طرفی تشکیل ژئوپارک مانع توسعه نیست. در ژئوپارک جامعه محلی درنظر گرفته می‌شود و محیط به گونه‌ای حفاظت می‌شود که بازدیدکننده احساس می‌کند وارد منطقه‌ای متفاوت شده است. در ژئوپارک‌ها به موضوعاتی چون منابع طبیعی، مخاطرات زمین‌شناسی، تغییرات آب و هوایی، آموزش، فرهنگ، زنان، توسعه پایدار، دانش بومی و محلی و حفاظت زمین‌شناسی پرداخته می‌شود.
ایشان تاکید کردند: ژئوپارک فقط به موضوع زمین‌شناسی نمی‌پردازد اما بهانه شکل‌گیری آن است. در یونسکو مفاهیمی چون سایت میراث جهانی و یا ذخیره‌گاه زیست کره وجود داشته اما «ژئوپارک» جدیدترین مفهوم ثبت جهانی در این سازمان علمی فرهنگی است.
امری‌کاظمی خاطر نشان کرد: ثبت ژئوپارک حکم قطعی و دائمی نیست. ارزیابان یونسکو هر چهار سال یک‌بار ژئوپارک‌های ثبت‌شده را نظارت می‌کنند تا اگر خارج از معیارها رفتار شده باشد آن‌ها را از ثبت جهانی خارج کنند.
ارزیاب شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو همچنین با اشاره به اشتراکات زمین‌شناسی منطقه ارس با جمهوری آذربایجان و ارمنستان، پیشنهاد کرد: ژئوپارک ارس می‌تواند به پرونده‌ای چندملیتی تبدیل شود. درحال حاضر سه ژئوپارک در چهان چنین موقعیتی دارند.
به گفته او، درحال حاضر ۱۴۷ ژئوپارک از ۴۲ کشور در یونسکو ثبت جهانی شده که یک سهم از آن به ایران و خاورمیانه تعلق دارد که در جزیره قشم واقع شده است. بیشترین تمرکز ژئوپارک‌ها در اروپای غربی و یا شرق آسیا است که نشان می‌دهد کشورهای مترقی به این سمت بیشتر حرکت کرده و استراتژی مشخصی داشته‌اند. ما امیدواریم ارس دومین ژئوپارک ایران و خاورمیانه در یونسکو باشد.
تاراج فسیل‌ها و سنگ‌نگاره‌ها
راعی ـ عضو انجمن تاریخی ارس ـ که درحال راه‌اندازی مجموعه‌ای از فسیل‌ها و سنگ‌نوشته‌های تاریخی در این منطقه است، درباره چالش حفاظت از این آثار، اظهار کرد: ما نمی‌توانیم این آثار را معرفی کنیم چون یا آن‌ها را می‌شکنند یا می‌بَرند. برای نگهداری از همه آن‌ها هم مشکل داریم. با نیروی انتظامی، مرزبانی و چوپان‌ها هم صحبت کرده‌ایم که حداقل این آثار شکسته نشود. نمی‌دانیم برای حفاظت از این فسیل‌ها و سنگ‌نوشته‌ها چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم. فسیل‌ها مثل لاک‌پشت‌ها نیستند که به دریا بروند و برگردند؛ وقتی بشکنند دیگر همه چیز از دست رفته است.
ارزیاب شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو در این‌باره پیشنهاد کرد: اگر این آثار واجد ارزش تاریخی هستند بهتر است در گام نخست در فهرست میراث فرهنگی ثبت ملی شوند که از آن‌ها حمایت قانونی شود. اقدام بعدی حفاظت فیزیکی از این آثار است که مجموعه ژئوپارک ارس به اجرای آن موظف می‌شود و باید گارد بگذارد و یا دوربین نصب کند. آموزش جامعه محلی اقدام بعدی است تا مردم ذاتی نگهبان این آثار شوند. این‌طور نباشد که مثلا اداره محیط زیست بهانه بیاورد بودجه و نیروی انسانی ندارد و نمی‌تواند محافظت کند، نمی‌خواهیم درگیر این مسائل شویم.
قاچاق چوب از جنگل‌های ارسباران زیاد شده
خدایار قاسمی که مدیریت اقامتگاه بومگردی در جلفا را به عهده دارد درباره قاچاق چوب از جنگل ارسباران هشدارهایی داد و گفت: هر شب شاهدم دست‌کم پنج تریلی از چوب‌های جنگل ارسباران از منطقه هادی شهر به سمت تبریز حرکت می‌کند. قبلا فقط یک نقطه محل بارگیری این چوب‌ها بود اما حالا دو نقطه شده است. باید برای حفاظت از این جنگل که ذخیره‌گاه زیست کره است اقدام جدی‌تری شود.
امری کاظمی هم در واکنش گفت: معمولا روش‌های فنی برای حفاظت از منابع طبیعی وجود دارد؛ مثلا بعضی از درخت‌ها را اصولی و مطالعه‌شده قطع می‌کنند تا افت جنگل از بین برود. اگر کامیون‌های چوب در آن راستا باشد که جای نگرانی نیست ولی بعید می‌دانم این کار اصولی باشد. جنگل هیرکانی هم با مشکلات عدیده‌ای ثبت شد که عمده‌ترین آن نبود طرح قوی حفاظتی بود.
ژئوپارک یعنی سنگ؟ یک سنگ چه چیزی برای دیدن دارد؟!
یکی دیگر از نمایندگان جامعه محلی به نبود آموزش کافی و بی‌اطلاعی مردم از مفهوم «ژئوپارک» که به تصورها و برداشت‌های نادرست منجر شده اشاره کرد و افزود: خیلی‌ها فکر می کنند ژئوپارک یعنی سنگ و یک سنگ چه چیزی برای دیدن می‌تواند داشته باشد؟ تفهیم این موضوع سخت است. باید آموزش مفهومی را از مدارس شروع کرد تا دست‌کم نسل‌های بعدی مطلع و آگاه‌تر باشند.
در این کارگاه آموزشی که با حضور تعدادی از نمایندگان جوامع محلی در بخش گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی تشکیل شد درباره نحوه تشکیل شبکه همیاران ژئوپارک، اقدامات حفاظتی و راه‌های کسب درآمد از این طریق توضیحاتی داده شده است. توضیحات کارشناسان ژئوپارک ذر این این زمینه بود که همیاران می‌توانند هر نوع کسب و کار مرتبطی با ژئوپارک داشته باشند اما باید ضوابطی را رعایت کنند. هرگونه دخل و تصرف در این مناطق نیز باید با هماهنگی و تایید شبکه ژئوپارک باشد تا به محیط زیست آسیبی وارد نکند.