زباله و تولید بیش از حد آن توجه جهانیان را به خود را جلب کرده و اذهان را مشغول کرده است؛ در این میان علاوه بر وضع قوانین با هدف بازدارندگی، جوامع محلی هم در قالب پویش‌های مردمی فعالیت‌هایی را شکل می‌دهند که یک نمونه آن روز «جهانی پاکسازی زمین» است که ۱۵ سپتامبر ۲۰۰۸ از کشور استونی آغاز شد و تاکنون در ۱۱۳ کشور، بیش از ۱۶ میلیون نفر برای تمیز کردن طبیعت از زباله، به این طرح پیوسته‌اند.
زباله و پسماند یکی از پیامدهای زندگی صنعتی است که امروزه بلای جان ملت‌ها شده است، تصور اینکه روزی چشم باز کنی و تمام اطراف خود را پر از زباله ببینی تا حدود زیادی ترسناک است، یکی از این پسماندها پلاستیک است که نگرانی زیادی را برای جوامع انسانی در دنیا به همراه دارد، طوری که پیش می‌رویم گویا به نظر می‌رسد هرگز نمی‌توانیم از پلاستیک‌های دور و برمان و آلودگی ناشی از آنها خلاص شویم، به هر کجا نگاه می‌کنیم با این ماده سر و کار داریم، از قاب تلویزیون گرفته تا ظروف پلاستیکی یک‌بار مصرف.
آمارها نشان می‌دهد روزانه ۳۰۰ میلیون تن پلاستیک در جهان تولید می‌شود و بسیاری از کشورها برای کاهش آن اقداماتی اساسی را آغاز کرده‌اند به عنوان مثال قرار است در آلمان از سال ۲۰۲۰ هر رستوران یا فروشگاهی پلاستیک توزیع کند تا دو هزار یورو جریمه شود این روند می‌تواند برای سرمایه‌گذاری به سمت تولید کیسه‌های تجزیه‌پذیر، کیسه‌های با منشاء گیاهی و پارچه‌ای انگیزه ایجاد کند و به این ترتیب پلاستیک به حذف، نزدیک شود.
اما در ایران وضعیت تا حد زیادی نگران‌کننده است؛ با اینکه ایران هفدهمین جمعیت جهان را دارد اما در میان ۱۰ کشور پرمصرف مواد و تولیدات پلاستیکی و نایلون است که بر اساس آمار روزانه بیش از سه هزار تن و سالانه نزدیک یک میلیون تن پلاستیک مصرف می‌کند.
مساله‌ای که در چند سال اخیر ذهن دانشمندان و محققان را به خود مشغول کرده است وجود ریزپلاستیک‌ها است، نتایج یک مطالعه جدید نشان داد که هر ساله بیش از ۷۳ هزار قطعه کوچک پلاستیکی از طریق غذا و نوشیدنی جذب بدن انسان می‌شود، این قطعات ریز پلاستیکی به طور ناخواسته وارد دهان، روده‌ها و سیستم دفع انسان می‌شود به طوری که دانشمندان کشف کردند مدفوع روزانه یک انسان به طور میانگین حاوی ۲۰۰ قطعه میکروپلاستیکی است.
نتایج پژوهش‌های محققان نشان داد که بطری آب ممکن است بزرگ‌ترین منبع تولید میکروپلاستیک‌ها باشد که سلامت انسان را به خطر می‌اندازند، میکروپلاستیک‌ها همچنین به مقدار زیاد در بدن جانداران دریایی که از آشغال‌های پلاستیکی به دریا ریخته شده تغذیه می‌کنند، نیز وجود دارد؛ جاندارانی که از منابع مهم غذایی انسان‌ها هستند.
فیلیپ شوابل مولف ارشد این پژوهش از دانشکده پزشکی وین در اتریش، می‌گوید: «این پژوهش که اولین مطالعه در نوع خود است، آن چه مدت‌ها در مورد آن تردید داشتیم را تایید می‌کند این که پلاستیک‌ها در نهایت به روده انسان می‌رسند.»
بنابراین موضوع پلاستیک و به طور کلی پسماندها نگرانی دنیا را برانگیخته است و در چند سال اخیر اقدامات زیادی در قالب پویش مردمی شکل گرفته که برخی از آنها بازتاب جهانی پیدا کرده و برخی نیز در تقویم جهانی جایگاهی یافته‌اند مانند «روز جهانی پاکسازی زمین» که یک جنبش مردمی است که در سال ۲۰۰۸ از استونی آغاز شد، به این صورت که در ۱۵ سپتامبر ۲۰۰۸ حدود ۵۰ هزار نفر از مردم این کشور با هم متحد شدند تا تمام کشور را فقط در پنج ساعت تمیز کنند. از آن زمان، این طرح موفقیت‌آمیز گسترش یافته است و تاکنون در ۱۱۳ کشور، بیش از ۱۶ میلیون نفر برای تمیز کردن زباله‌های غیر قانونی، به این طرح پیوسته‌اند و شعارشان است که «بیایید این کار را انجام دهیم». در واقع رویای آنها این است که در یک جهان آزاد، پاک و سالم زندگی کنند.
اکنون ببینیم وضعیت چنین پویش‌هایی در کشور ما چگونه است؛ دبیر سیاست محیط زیست در مرکز بررسی‌های راهبردی نهاد ریاست جمهوری در این زمینه به خبرنگار علمی ایرنا گفت: مهم‌ترین مشکل فعلی در کشور این است که هیچ انگیزه‌ای برای کاهش زباله وجود ندارد، قوانینی که بتواند برای شهروندان انگیزه ایجاد کند تا میزان سرانه تولید زباله در کشور کاهش یابد موجود نیست، به طور متوسط روزانه حدود ۷۵۰ گرم زباله تولید می‌کنیم که این رقم حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ گرم بیشتر از متوسط جهانی است، مثلا در شهری مانند توکیو با ۲۵ میلیون نفر جمعیت، شهرداری هر دو هفته یک‌بار زباله‌ها را جمع‌آوری می‌کند در حالی که در تهران با ۸ میلیون نفر جمعیت ثابت، شهرداری روزی سه بار هم جمع‌آوری زباله دارد اما باز هم زباله در سطح شهر ریخته است.
محمد درویش افزود: علت تولید پایین زباله در توکیو این است که شهروندان به ازای هر یک گرم زباله تولیدی، باید مالیات بیشتری پرداخت کنند و همین باعث می‌شود تا برای کاهش تولید زباله و در نهایت حل این مشکل انگیزه پیدا کنند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ادامه داد: جریان‌های پاکسازی خیلی خوب هستند اما زمانی می‌توانند موثر باشند که قوانین موجود در کشور به این جریان‌ها کمک کند، تا زمانی که این قوانین وجود ندارد و تا زمانی که ما انگیزه نداریم بطری خالی آب معدنی و نوشابه‌های خود را تحویل دهیم و آن‌را در طبیعت رها می‌کنیم هر چقدر هم که هموطنان در قالب رفتگران طبیعت، محیط را تمیز کنند فایده‌ای نخواهد داشت و این مساله سبب یاس و ناامیدی بسیاری از فعالان محیط زیست در این حوزه می‌شود، درخواست ما از نمایندگان مجلس، سازمان‌ها و نهادهای مرتبط این است که کمک کنند تا قوانین مناسبی وضع شود.
وی به قوانین مدون در این زمینه در کشورهای دیگر اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال در آلمان مقرر شد از سال ۲۰۲۰ هر رستوران یا فروشگاهی که پلاستیک توزیع کند تا دو هزار یورو از سوی دولت جریمه شود که این روند می‌تواند برای کاهش تولید و مصرف پلاستیک انگیزه ایجاد کند و سرمایه‌گذاری‌ها به سمت تولید کیسه‌های تجزیه‌پذیر، کیسه‌های با منشا گیاهی و پارچه‌ای هدایت شود.
درویش تاکید کرد: این قوانین باید در ایران نیز وضع شود تا سرمایه‌گذاری در حوزه‌های تولید پلاستیک و لوازم یک‌بار مصرف سود و صرفه اقتصادی نداشته باشد آن وقت گروه‌های پاکسازی بیایند و آن چیزی را که باقیمانده تمیز کنند.
وی گفت: به تازگی تحقیقات نشان داده که میکروپلاستیک‌ها به مرور از همین پلاستیک‌های رها شده در طبیعت استخراج می‌شوند که یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید سرطان هستند، پلاستیک‌ها که تا چند سال در طبیعت باقی می‌مانند به مرور به ذرات ریزی در قالب میکروپلاستیک تبدیل می‌شوند که به آب دریاچه‌ها و دریاها و از آن جا به بدن انسان وارد می‌شوند بنابراین وضع قوانین سختگیرانه با هدف کاهش تولید زباله و پلاستیک الزامی است.
در جهانی که خشونت، فساد، فقر شدید، فاجعه‌های طبیعی و بیماری بیداد می‌کند در کنار همدیگر و با اصلاح رفتارهای خود برای برطرف کردن مشکلات محیط زیستی قدم برداریم تا شاهد زمینی پاک و عاری از هر گونه آلودگی باشیم، بیاییم وارثان خوبی از نسل‌های قبل و امانت‌داران بر حقی برای فرزندان خود باشیم.