چند روز پیش، از باغ‌وحش وکیل‌آباد مشهد خبری منتشر شد مبنی‌بر اینکه «اسد»، پلنگ مشهور باغ‌وحش، در یک روز و طی 18 ساعت سه بار تشنج کرده است.
دامپزشکان علت تشنج پلنگ را آلودگی صوتی باغ‌وحش و وسایل سرگرمی اطراف محوطه تشخیص دادند و با داروهای آرامبخش او را تسکین دادند و محوطه نگه‌داری‌اش را از محدوده آلودگی صدا دورتر کردند. حالِ اسد کمی بهتر شده؛ اما حال‌و‌روز شهروندان شهرهای بزرگی همچون تهران تعریفی ندارد .چرا که هرروز و هرلحظه در مجاورت آلودگی‌هایی قرار دارند که روان و جسم آن‌ها را نشانه گرفته است.
قاتل خاموش درکنار ما
گفته می‌شود آلودگی صوتی نوعی عامل استرس‌زاست که با تحریک سیستم اعضای مرکزی و تأثیر بر غده هیپوفیز و آدرنال، مشکلات فراوانی به‌همراه می‌آورد. اختلالات هورمونی، مشکلات شنوایی، ناراحتی‌های قلبی و عروقی، سرگیجه، کم‌خوابی و بدخوابی و زایمان زودرس فقط بخشی از عوارضی است که آلودگی‌های صوتی برایمان به‌ارمغان آورده است؛ بیماری‌هایی که شاید گمان کنیم عوامل دیگری دارند، غافل از آنکه تردد و زندگی در شهرهای شلوغ و غیراستاندارد عامل اصلی بروز آن‌هاست.
تا چند دهه قبل کسی گمان نمی‌کرد آلودگی صوتی می‌تواند چنین اثرهای مخربی بر انسان‌ها، حیوانات و حتی گیاهان بگذارد. نخستین‌بار مطالعات درزمینه آلودگی صوتی تهران در سال‌های ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶ انجام شد و پس‌از‌آن، مطالعات جدی‌تری در سال‌های بعدی صورت گرفت و نقشه ترازبندی آلودگی صوتی در پایتخت تهیه شد. حالا چندین سال است که مسوولیت پایش و اطلاع‌‌رسانی آلودگی صوتی را شرکت کنترل کیفیت هوای تهران برعهده گرفته است.
آمارها از آلودگی صوتی تهران چه می‌گوید؟
پیش از آنکه درباره آلودگی صوتی تهران بخوانید، بهتر است با چند اصطلاح رایج آشنا شوید. همان‌طورکه بیشتر ما می‌دانیم، واحد اندازه‌گیری شدت صوت «دسی‌بل» و شدت صوت هم مقدار انرژی صوتی است که در واحد زمان از واحد سطح می‌گذرد و از شدت آن به نسبت مجذور فاصله کاسته می‌شود.
انسان صوت صفر دسی‌بل را به‌سختی می‌شنود. صدای خش‌خش برگ درختان در زیر پای شما حدود ۱۰ دسی‌بل و صدای بلندگویی با صدای آهسته 60 دسی‌بل است. موتور کامیون هم اگر درست کار کند، 70 دسی‌بل شدت دارد.
وقتی اصواتی شدتشان از 130 دسی‌بل بیشتر شود، دیگر برای ما قابل‌شنیدن نیست؛ اما اثرهای منفی خود را به‌جا می‌گذارند. نتایج علمی نشان می‌دهد صداهایی با شدت ۱۵۰ تا ۱۶۰ دسی‌بل موجب رنگ‌پریدگی، افزایش فشارخون و کاهش درجه حرارت بدن می‌شوند و صداهای مداوم نیز عکس‌العمل‌هایی مانند انقباض رگ‌ها در بدن ایجاد می‌کند و این حالت پس از قطع صدا هنوز ادامه می‌یابد. همچنین، صداهایی با شدت ۱۵۰ تا ۱۶۰ دسی‌بل برای بعضی حیوانات کشنده و مرگبار است.
این حیوانات قبل از مرگ به تشنجات موضعی، فلج و رعشه دچار می‌شوند.براساس آخرین مطالعات، تراز صدای مجاز برای مناطق مسکونی در دوره زمانی روز و شب به‌ترتیب 55 و 45 دسی‌بل است. این در حالی است که نتایج اندازه‌گیری‌های شرکت کنترل کیفیت هوا نشان می‌دهد میانگین تراز صوتی در حاشیه بزرگراه‌های تهران در دوره زمانی روز بین 70 تا 80 دسی‌بل است؛ یعنی این میانگین، 15 تا 20 دسی‌بل بیشتر از حدود مجاز درنظرگرفته‌شده سازمان حفاظت محیط‌زیست است و آن‌طورکه گفته می‌شود، شرایط از حد اضطرار عبور کرده است.
آلوده‌ترین نقاط شهر تهران ازلحاظ آلودگی صوتی مناطق پرترافیک مرکزی و مناطق پرجمعیت مسکونی و همچنین محدوده‌هایی است که ریل راه‌آهن و فرودگاه در مجاورت آن‌ها قرار دارند. سال گذشته، منطقه ۹ تا ۲۰ بیشترین آلودگی صوتی را در پایتخت داشتند. علاوه‌بر فرودگاه و راه‌آهن، وسایل نقلیه مانند سواری، اتوبوس، کامیون و موتورسیکلت نیز بر میزان آلودگی صوتی افزوده‌اند؛ به‌طوری‌که مقصر اصلی حدود 49درصد از آلودگی صوتی ناشی از وسایل نقلیه پایتخت موتورسیکلت‌ها هستند. همچنین، خودروهای سبک ۳۰ درصد، خودروهای سنگین ۲۰درصد و اتوبوس‌های شرکت واحد ۱درصد از آلودگی صوتی شهر را ایجاد می‌کنند.
ایستگاه‌های ثابت سنجش صوت تهران چه می‌گویند؟
سامانه برخط شرکت کنترل کیفیت هوا اطلاعات ایستگاه‌های ثابت سنجش صوت تهران را در لحظه نشان می‌دهد. در این سامانه، شاخص‌هایی با چند رنگ مختلف روی نقشه تهران به‌نمایش در‌می‌آید. شاخص سبز نشان از وضعیت سالم و مناسب دارد که بیانگر اصوات زیر 60 دسی‌بل است. دومین شاخص زردرنگ است که در میانه بین 60 تا 65 دسی‌بل قرار دارد و وضعیت نامناسب برای کودکان و بیماران را نشان می‌دهد. سومین شاخص نارنجی و بین 65 تا 70 دسی‌بل است و نمایانگر وضعیت آزاردهنده است.
چهارمین شاخص نیز وضعیت قرمز است که وضعیت خطرناک صوتی را به‌نمایش می‌گذارد و شدت صوت بیشتر از 70 دسی‌بل را نشان می‌دهد. مطالعه این سامانه می‌تواند وضعیت ناگوار تهران را به‌خوبی نشان دهد. براین‌اساس، روز گذشته در شاخص روزانه از میان 28 ایستگاه سنجش آلودگی صوتی در نقاط مختلف تهران، تنها چهار منطقه در محدوده اقدسیه، گلبرگ، محلاتی و منطقه 22 در وضعیت سالمی قرار داشتند و در شاخص شبانه نیز متأسفانه نه‌تنها هیچ منطقه‌ای در وضعیت سالم صوتی قرار ندارد؛ بلکه اکثر نقاط در شرایط خطرناک و بحرانی قرار دارند.
آلودگی بیماری‌زا
فقط کلانشهر تهران نیست که در این وضعیت خطرناک به‌سر می‌برد. آمارها نشان می‌دهد آلودگی شهرهای بزرگ ایران گاهی تا 20 برابر حد مجاز نیز افزایش می‌یابد. براساس گزارش‌های پزشکی، حدود 24درصد از مردم جامعه به مشکلات روانی دچارند که به درمان اصولی نیاز دارد و آلودگی صوتی یکی از عوامل بروز یا تشدید این بیماری‌هاست. همچنین، صدای خیلی زیاد می‌تواند موجب افت موقت یا دائم شنوایی شود و کاهش دقت در کار و آرامش در زندگی شوند.
چه باید کرد؟
نصب دیواره‌های صوتی درکنار بزرگراه‌ها، ممنوعیت صدور مجوز ساخت خانه و اداره‌ها در مجاورت بزرگراه‌ها و گسترش فضای سبز برخی از راهکارهای کاهش آلودگی صوتی است. فرهنگ‌سازی، گسترش وسایل حمل‌و‌نقل عمومی، راه‌اندازی پارکینگ در نقاط پرتردد شهری و جانمایی مناسب مدارس و بیمارستان‌ها و جمع‌آوری موتورسیکلت‌ها و خودروهایی که آلودگی صوتی ایجاد می‌کنند، برخی دیگر از راهکارهایی است که مدیریت شهری می‌تواند برای کاهش آلودگی‌های صوتی داشته باشد.
آرامش را به خانه بیاوریم
بخش زیادی از راهکارها مربوط به سیاست‌گذاری‌های کلانشهری و کشوری می‌شود؛ اما خود ما نیز می‌توانیم در خانه خود با تدابیری کوچک، از میزان آلودگی صوتی بکاهیم. استفاده از عایق صدا یا عایق صوتی در ساختمان‌های اداری و مسکونی و نصب پنجره‌های دوجداره یکی از این راهکارهاست. در کشورهای توسعه‌یافته، استفاده از عایق حرارتی و عایق صوتی یکی از عوامل ارزش‌گذاری ملک است که متأسفانه در کشور ما چندان به آن اهمیت داده نمی شود.
همچنین، کنترل صدای وسایل صوتی و تصویری، استفاده کمتر و مؤثرتر از وسایلی مانند ماشین لباس‌شویی، جاروبرقی، مخلوط‌کن‌ها و هودهای آشپزخانه نیز می‌تواند به آرامش صوتی خانه کمک کند؛ چراکه شدت صوت جاروبرقی حداقل 70 دسی‌بل و ماشین لباس‌شویی و ماشین ظرف‌شویی 78 دسی‌بل است. همچنین، یک مته دستی خانگی هم می‌تواند شدت صوتی معادل 110 دسی‌بل داشته باشد.