به نقل از صبح نو، خشکسالی، احداث بزرگراه بر روی دریاچه و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه، از عوامل مؤثر در خشک شدن آن بودند که البته تأثیر عوامل انسانی بسیار بیشتر از عوامل طبیعی بوده است. حوزه آبریز این دریاچه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت ارومیه، تبریز، بناب، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از مناطق ارزشمند برای فعالیت‌های کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود و اهمیت بسیار زیادی برای ساکنان منطقه دارد.
خشک شدن دریاچه ارومیه، هوای معتدل منطقه را تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی کرده و در نتیجه بسیاری از آلودگی‌ها شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی
مورد استفاده در کشاورزی که به آب‌های سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند به ریه‌های مردم می‌روند و موجب بیماری‌های تنفسی می‌شوند.
آقای علی حاجی‌مرادی، مسوول واحد مطالعات و برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه ارومیه یکی از مطلع‌ترین افراد در حوزه احیای دریاچه ارومیه است. او در بیان وضعیت امروز این دریاچه به روزنامه «صبح‌نو» اطلاعاتی داد که نشان می‌دهد اوضاع دریاچه به نسبت سال‌های گذشته کمی بهتر شده است. او می‌گوید: «تراز امروز دریاچه ارومیه 1270.33 سانتی‌متر از سطح دریاهای آزاد است که نسبت به تاریخ مشابه در سال گذشته 6سانتی متر بالاتر آمده است. بر اساس آخرین مطالعه‌ای که سازمان محیطزیست انجام داده است با توجه به شرایطی که دریاچه ارومیه در سال 1394 پیدا کرده و به کمترین میزان تراز خود رسیده بود با این حال در آن سال میزان تراز به 1270.06 رسید.»
منابع تأمین آب
حاجی‌مرادی با بیان اینکه مهم‌ترین محل تأمین آب مورد نیاز برای دریاچه ارومیه طی دهه‌های گذشته مورد دست‌اندازی قرار گرفته است، می‌گوید: «علت سال‌هایی که دریاچه ارومیه شرایط خود را حفظ کرده این است که نیازهای زیست‌محیطی و برداشت آب مورد نیاز اراضی کشاورزی از محل دیگری تأمین و مصرف می‌شده است. اگر می‌خواهیم دریاچه ارومیه را به شرایط طبیعی برسانیم باید حق
از دست رفته‌اش را با برنامه پیوسته و بلندمدت برگردانیم.» او تأکید می‌کند: «اینکه این برنامه چقدر زمان می‌برد به میزان پیشرفت پروژه‌های اجرایی در این زمینه بستگی دارد و برآوردهای ما حاکی از این است که اگر بتوانیم 40درصد از مصارف کشاورزی را بدون ایجاد کوچک‌ترین خدشه‌ای به درآمد اقتصادی کشاورزان کاهش دهیم، قادر خواهیم بود که نیاز آب دریاچه ارومیه را از این منبع تأمین کنیم.»
تحقق منابع آبی مورد نیازی
حاجی‌مرادی با بیان اینکه دومین محل تأمین منابع آب انتقالی، حوضه‌های مجاور دریاچه است، می‌گوید: «حوضه‌های مجاور دریاچه در بخش جنوب غربی دریاچه ارومیه قرار دارد که با احداث یک تونل 36 کیلومتری و یک کانال 23 کیلومتری به دریاچه قادر خواهیم بود از این منابع 815 میلیون متر مکعب در سال آب را به دریاچه برسانیم.»
مسوول واحد مطالعات و برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان اینکه سومین محل منابع تأمین آب حاصل از تصفیه فاضلاب تصفیه‌خانه‌های واریزی به دریاچه ارومیه است، توضیح می‌دهد: «19 شهر حوزه‌ای آبریز دریاچه ارومیه مشمول این طرح می‌شوند که از قبل احداث 19 تصفیه‌خانه هم سالانه حدود 300 میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه می‌ریختند.»
او با ابراز امیدواری برای اتمام این پروژه‌ها و عملیات اجرایی دو سد سیلوه و کانی سیب در حوزه‌های جنوب غربی برای انتقال آب به دریاچه ارومیه، می‌افزاید: «3هزار و 600 میلیارد تومان برای دریاچه ارومیه هزینه شده که از این رقم 1600 میلیارد تومان تنها برای دو پروژه سد سیلوه و کانی سیب بوده است. البته باید گفت که تا زمانی که دو پروژه به
100 درصد پیشرفت فیزیکی نرسند آبی از محل این پروژه به دریاچه ارومیه منتقل نمی‌شود.»
مسوول واحد مطالعات و برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌گوید: «انتظار داریم که سد سیلوه بتواند از ابتدای سال 1398 با توجه به اقدامات نهایی که بر روی دو کانال انجام می‌شود سالانه 95 میلیون متر مکعب و سد کانی سیب نیز که هم اکنون میزان پیشرفت آن به 72درصد رسیده و مطابق با برنامه پیش می‌رود و با تأمین اعتباری که اخیراً سازمان برنامه و بودجه کشور انجام داده در پایان سال 1398 و از ابتدای سال 1399 سالانه 720 میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه منتقل کنند.»
گونه‌های جانوری
حاجی مرادی با اشاره به شرایط پرآبی دریاچه ارومیه و شرایط اکولوژیک دریاچه ارومیه می‌گوید: «براساس گزارشات سازمان محیطزیست از بین جزایر دریاچه ارومیه تنها سه جزیره کبودان، اشک و اسپیر سه جزیره اصلی هستند که به جهت گونه‌های جانوری که هم اکنون در این سه جزیره زندگی می‌کنند همیشه مورد توجه زیست شناسان و دوست‌داران محیطزیست کشور بوده‌اند.»
او اضافه می‌کند: «جزیره اشک هم اکنون تنها زیستگاه گوزن زرد ایران است که اگر گونه گیاهی آن از بین برود عملاً گوزن زرد را از دست خواهیم داد، اطلاعات به‌دست آمده از این جزیره حاکی از آن است که بر اساس آخرین سرشماری صورت گرفته دو سال پیش در این جزایر حوزه آبریز دریاچه ارومیه بالغ بر 200 گوزن زرد زندگی می‌کردند که این خبر بسیار امیدوار کننده‌ای است. گونه‌های دیگری مانند قوچ و میش نیز در این جزایر به عدد قابل توجهی رسیده‌اند که یکی از دلایل آن وضعیت پوشش گیاهی مناسب است که در این محل وجود دارد.»
حاجی مرادی ادامه می‌دهد: «طرحی برای حفظ این گونه‌ها در سازمان محیطزیست وجود دارد که بر این اساس این سازمان مکلف شده تا برنامه اقدامات حفاظتی از گونه‌های جانوری و گیاهی در این سه جزیره را انجام دهد. ضمن اینکه به علت خشک شدن بخش جنوبی دریاچه ارومیه یکی دو گونه مهاجم وارد این جزایر شده‌اند که اگر آن‌ها مراقبت لازم صورت نپذیرد ممکن است در آینده منجر به کاهش تعداد حیات وحش داخل دریاچه ارومیه شود.»
رسوب‌گذاری خطری دیگر برای دریاچه
حاجی‌مرادی اضافه می‌کند: «پایین آمدن سطح آب تنها مشکل دریاچه ارومیه نیست بلکه با توجه به میزان «تی دی اس» دریاچه، نشست رسوبات هم اتفاق می‌افتد و در نتیجه باعث می‌شود تا حداکثر عمقی که در دریاچه ارومیه اندازه‌گیری شود عدد دوونیم متر باشد اما زمانی هم که بیشترین عمق آن 16 متر بوده جزو دریاچه‌های عمیق محسوب نمی‌شده است، در شرایط موجود هم اگر ورودی آب زیاد باشد کمی عمق خواهد گرفت و به تبع با کاهش ورودی آب عمق آن نیز کاهش می‌یابد.»
او ادامه می‌دهد: «خشکی این دریاچه از سال 1374 آغاز شده و در سرازیری قرار گرفته و تا سال 93 یعنی 20 سال عملاً هشت متر از تراز خود را از دست داده است، این بدین معناست که از سال 1374 تا سال 1393 متوسط سالانه 40 سانتی متر تراز دریاچه ارمیه کاهش داشته است.»
کاهش ورودی آب؛ عامل اصلی خشک شدن دریاچه
مسوول واحد مطالعات و برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌گوید: «عامل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه کاهش ورودی‌های طبیعی رودخانه‌های اصلی منتهی به دریاچه ارومیه بوده است و در سطح حوزه این آبریز بدون رعایت سقف مجاز از منابع آبی برداشت شده است، این برداشت‌ها به قدری افزایش داشته که رودخانه‌ها قادر نبودند حق آبه لازم را به دریاچه ارومیه برسانند.»
خطری برای پنج میلیون نفر
آقای عیسی کلانتری، معاون رییس‌جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیطزیست با اشاره به خشکی دریاچه ارومیه می‌گوید: «خشک شدن دریاچه ارومیه بیش از پنج میلیون نفر را در معرض تهدید قرار می‌دهد. معلوم نیست با خشک شدن دریاچه ارومیه با توجه به تغییرات اقلیم و درجه حرارت از نظر ژنتیکی چه اتفاقی می‌افتد.»
او ادامه می‌دهد: «برخی به مصوبات دولت عمل نکرده‌اند و شاهد توسعه ۲۳هزار هکتاری کشت آبی بعد از مصوبه دولت در آذربایجان غربی بوده‌ایم در حالی که ممنوع بود. در این زمینه گزارشی خدمت رییس‌جمهوری فرستادیم و خواستیم که این‌ها عزل بشوند.» رییس سازمان حفاظت محیطزیست با بیان اینکه 5/1 سال از برنامه عقب هستیم، تأکید می‌کند: «افق احیای دریاچه ارومیه و رسیدن به تراز اکولوژیک تعیین شده از سال ۱۴۰۴ به ۱۴۰۶ رسیده است.
بر خلاف گفته سازمان زمین‌شناسی مبنی بر عدم احیا دریاچه ارومیه، هم اکنون دریاچه ارومیه بین ۶ تا ۲۸ سانتی‌متر عمیق شده است و این یعنی عمق پیدا کرده و دریاچه هیچ وقت خشک نمی‌شود.»
کلانتری با بیان اینکه خط لوله دوم انتقال آب از زرینه رود میاندوآب به تبریز منتفی شده است و این خط از تبریز تا ملکان به صورت پدافند ایجاد می‌شود، می‌گوید: «دریاچه ارومیه دیگر توان این را ندارد که حتی یک قطره از آب آن کم شود.»