اگرچه شروع حادثه اخیر پتروشیمی بوعلی سینا از نشتی یکی از ولو‌ها و به شعله ور شدن آتش در یکی از مرتفع‌ترین برج‌های واحد پارازایلین بود اما در آخر کار تخلیه و خاموشی مخزن مشعل حاوی مواد نفتی که در محل این حادثه وجود داشت به مهمترین دغدغه اعضای تیم‌های مهار آتش تبدیل شده بود.
در این باره یک کارشناس ارشد ایمنی و مدیریت بحران گفت: اگرچه تا پایان تحقیقات کارشناسی حادثه نمی توان در مورد جزئیات حادثه یاد شده اظهار نظر کرد اما به می‌توان مدعی شد که حادثه آتش سوزی پتروشیمی بوعلی مانند حوادث مشابه دیگری که در این صنعت تاکنون اتفاق افتاده است نتیجه فقدان ساز و کار مدیریت بحران است.
«غلامحسین عشقی» در تشریح این مسئله بیان کرد: وقتی حادثه ای در هر بعدی اتفاق می افتد مهمترین شاخص و مهمترین عامل «مدیریت سازمان در نحوه مدیریت بحران است که می‌تواند با ارائه دستورالعمل های مناسب، آموزش مناسب، بازرسی های مناسب دوره ای، ارزیابی ریسک و بودجه و متریال مناسبی را تأمین کند».
وی با بایادآوری اینکه در سال گذشته نیز مشابه حادثه‌ای مشابه در پتروشیمی مارون باعث کشته شدن یکی از کارگران شده بود گفت: هرساله شاهد این حوادث بوده و هستیم.
این کارشناس ایمنی کار در عین حال بر اهمیت توجه بر اقدامات پیش بینانه و پیش گیرانه تأکید کرد و افزود: «توجه به مدیریت بحران و ساز و کار آتش‌نشانی از جمله این اقدامات است؛ اینکه چکار کنیم تا چنین حوادثی رخ ندهد اقدامی پیشگیرانه است اما اگر با وجود همه تمهیدات صورت گرفته حادثه رخ دهد باید اقدامات پیش بینانه ای انجام شود؛ چرا که چنین ساز و کاری در واقع مدیریتی بحران و کاهنده خسارت است».
عشقی تشریح کرد: «مخزن مواد نفتی قابل اشتعال طوری طراحی و پیش بینی شده است که وقتی مخزنی از بالا می سوزد می توان از پائین مخزن سوخت آنر ا تخلیه کرد. هر مخزن مواد نفتی، شیمیایی و پتروشیمی دارای یک شیر تخلیه اضطراری است و خیلی عجیب است که در حادثه‌ای مانند آتش سوزی پتروشیمی بوعلی برای یک مخزن 75 میلیون لیتری حاوی مواد اشتعال زا شیر تخلیه اضطراری در نظر گرفته نشده باشد».
به گفته این کارشناس ارشد مدیریت بحران، مخازنی که از بالا دچار احتراق می شوند، مواد سیال داخل آن از راه شیر اطمینانی پایین مخزن با خطوط لوله ای به مخزن دیگر می توانست منتقل شود، چرا این اقدام پیش بینانه انجام نشده است؟
عشقی با بیان اینکه «مدیریت بحران در زمان آرامش بایست تأمین شود تا در زمان حادثه از آن بهره برد»اضافه کرد: در مثلث حریق (اکسیژن، سوخت و حرارت) اگر یکی از ابعاد مثلث حریق را حذف کنیم آتش خاموش می شود اما با مشاهده و بررسی این حادثه می توان گفت، ساز و کار مدیریت بحران وجود نداشته است؛ در بحث مدیریت سیستمی قبل از بروز هر حادثه ای باید تعداد کافی خودروهای آتش نشانی، تیم های آتش نشانی آموزش دیده پیش بینی شوند تا با مدیریت بحران واحد حادثه ای رخ ندهد.
خسارت زیست محیطی بزرگ و مهم اما غیرکمی و بی اهمیت
عشقی در بررسی ابعاد دیگر حادثه پتروشیمی بوعلی بزرگترین و نامشهودترین خسارت این حادثه را «خسارت زیست - محیطی ناشی از اشتعال مخزن نام برد».
به گفته این کارشناس مدیریت بحران، تنها خسارت های تأسیساتی به عدد و رقم (کمی) تبدیل می شوند اما در مورد خسارت های زیست محیطی نمی توان چنین شیوه ای را به کار برد. در واقع بررسی خسارت های زیست محیطی کمتر از خسارت های دیگر بدان پرداخته می شود اما بیشتر از هر چیزی اهمیت دارد.
وی گفت: در حوادثی که حریق خارج از کنترل می شود (مانند آتش سوزی در پتروشیمی بوعلی) گازهایی غیر قابل مشاهده مانند، سولفات ها، نیترات ها و هیدروکربن ها بر اثر سوخت خام و نیمه خام در هوا رها می شوند که خیلی خطرناک تر و سمی تر از دود غلیظ سیاه قابل مشاهده ناشی از سوخت و ساز در کوره ها هستند.
به گفته این کارشناس ایمنی، این سوخت خام منجر به باران های اسیدی و آغشته به مواد شیمیایی می شوند که در زمین پراکنده شده و خسارات زیست محیطی غیر قابل جبران را به کره زمین وارد می کنند؛ خساراتی که به عدد تبدیل نمی شوند.
ارجحیت افزایش تولید بر ایمنی
این اظهارات در حالی است که عضو اسبق کارگری شورای عالی حفاظت فنی نیز در خصوص حوادثی نظیر آنچه که در پتروشیمی بوعلی اتفاق افتاده است؛ گفت: «بر اثر سوء مدیریت در مناطق نفتی بارها شاهد بروز حوادثی که تلفات جانی و مالی دربر داشتند، بودیم؛ جلسات آسیب شناسی دلیل حادثه برگزار اما به فاصله اندکی از زمان وقوع حادثه فراموش می شد».
«فرخ شهنی» ادامه داد: « در طول دوران خدمت خود در مناطق نفتی همواره شعار افزایش تولید بر رعایت و اجرای ایمنی ارجحتر بوده و ایمنی در این میان رنگ می بازد».
وی اضافه کرد: ظاهرا در صنایع نفتی همواره تجربیات ناشی از بررسی های علل حوادث را در اختیار یکدیگر قرار نمی‌دهند بنابراین مسکوت روشنگری در مورد علل فنی حوادث مسئله‌ای است که همواره زیان مستقیم آن متوجه کارگران است.