به نقل از مهر، خشکسالی و برداشت نامتعارف آب از چاه‌های غیرمجاز، علاوه بر خشک شدن دیگر چاه‌ها و مشکل در تامین آب شرب باعث فرونشست زمین در دشت ورامین و دشت تهران، کرج و شهریار شده است، مناطقی که تا پیش از این قطب کشاورزی در منطقه به حساب می‌آمدند.
حجمی از سطح زیرزمینی که توسط آب پر شده بود با گذشت زمان و برداشت آب آنها و عدم جایگزینی آن نابود و در نهایت این آب‌خوان‌ها که محلی برای ذخیره آب بوده‌اند، نابود شدند.
به دلیل نابودی آب‌خوان‌ها دشت ورامین با وسعتی بالغ بر ۷۰۰ کیلومتر مربع، در سه ناحیه فرونشست زمین داشته که با توجه به نزدیک بودن راه‌آهن تهران - مشهد به این اراضی این تاسیسات در معرض خطر هستند. علاوه بر این، با ادامه روند فرونشست‌ها تخریب مناطق مسکونی، تاسیسات شهری و خطرات جانی و مالی را در پیش خواهیم داشت.
اعلام مناطق آسیب پذیر
علی بیت‌اللهی مدیر بخش زلزله در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت راه و شهرسازی معتقد است فرونشست در کشور یک موضوع ملی و اتفاقی است که در حال حاضر در اغلب دشت‌های کشور در حال رخ دادن است و به لحاظ آنکه در برخی از مناطق شهری، این موضوع پدید آمده و آسیب‌ها و خسارت‌هایی نیز به دنبال داشته، مورد توجه قرار گرفته است و در حالی که از سال‌ها پیش موضوع فرونشست با شروع خشکسالی از یکسو و برداشت آب‌های زیرزمینی از سوی دیگر تشدید شده بود.
دلیل اساسی فرونشست در اغلب پهنه‌های کشور و در دشت‌های شناخته شده‌ای مانند دشت اصفهان، قزوین، تبریز، رفسنجان و بسیاری از نقاط دیگر، افت سطح ایستابی است. این افت دو دلیل مشخص دارد؛ یکی کمبود بارندگی‌ها به دلیل تغییرات اقلیمی و دیگری برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است که هیچ‌گونه مدیریتی در سال‌های قبل بر روی آن انجام نشده و در حال حاضر عوارض سوء مدیریت در گذشته را مشاهده می‌کنیم. کارشناسان عقیده دارند عمده مصرف آب در کشور در حوزه کشاورزی است و تنها چهار درصد آب به صورت آب شرب مصرف می‌شود و بقیه صرف کشاورزی و مقداری نیز مربوط به تامین آب صنعتی کارخانه‌ها و تاسیسات است.
به اعتقاد وی، اگر فرونشست‌ها ریشه‌یابی شود، دلیل اصلی آن مصرف بالای آب‌های زیرزمینی است که باید با یک مدیریت جدی، از افزایش این مخاطره در کشور جلوگیری کنیم.
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن شهرسازی با اشاره به تاثیر نشست‌های زمین در تهران گفت: فرونشست‌ها در خود تهران و اراضی جنوب و جنوب‌غربی آن در حال رخ دادن است و از همه مهمتر آنکه میزان نشست زمین‌های اطراف تهران نسبت به کل کشور بیشتر است.
طبق گزارش سازمان زمین‌شناسی، سالانه ۳۶ سانتیمتر در برخی از مناطق تهران، در دشت‌های غربی و جنوب غربی آن شاهد نشست هستیم و میزان نشست تهران از کل دنیا بیشتر است و رکورددار بالاترین فرونشست در این منطقه هستیم.
خسارت های نشست زمین در پایتخت
بیت‌اللهی به تاثیر نشست‌های زمین در سامانه‌های حمل و نقلی اشاره کرد و گفت: ما مسیر راه‌آهن تهران - جنوب، تهران - اهواز، تهران - مشهد و حتی مسیر تهران - تبریز و شمال را داریم که نشست‌ها می‌توانند به این مسیرها نیز لطمه وارد کنند. همچنین در سیستم جاده‌ها می‌توانند به مرور حالت اصلی خود را از دست بدهند و دچار عیب و زمینه‌ساز تصادفات شوند.
وی با اشاره به ترک‌هایی که در مناطق مسکونی برخی از مناطق تهران مشاهده شده است، گفت: منطقه ۱۸ حادترین منطقه از لحاظ فرونشست زمین است و در کانون نشست قرار دارد.
به گفته مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت مسکن و شهرسازی، ادامه نشست در تهران، شریان‌های حیاتی را دچار مشکل می‌کند و نیز ممکن است لوله‌های آب و فاضلاب دچار مشکل شود و با ایجاد مشکل در سایر حوزه‌ها، ادامه زندگی در برخی از مناطق امکانپذیر نباشد. لوله‌های آب و فاضلاب، گاز، دکل‌های فشار قوی برق و ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی بر اثر نشست‌های زمین، تخریب می‌شود. ما این موضوع را در برخی از مناطق تهران شاهد هستیم که ساختمان‌ها به طور مستمر در حال ترک خوردن هستند و پی ساختمان نمی‌تواند این فشارها را تحمل کند. مانند این می‌ماند که دو تیرآهن سنگین را با یک نخ قرقره به هم وصل کنیم؛ چنین چیزی امکانپذیر نیست. تا زمانی که این فرو نشست‌ها در دشت‌های زراعی رخ می‌داد، موضوع زیاد ملموس نبود اما وقتی که عوارض آن را روی سیستم حمل و نقل و شریان‌های حیاتی و مسکن و شهرسازی دیده‌ایم، این مخاطره برایمان جدی شده و ما می‌توانیم تصور کنیم که در آینده چقدر ضرر خواهیم کرد.
بیت‌اللهی با بیان اینکه در مناطق ۱۸، ۱۷ و ۱۲ تهران بیش از سایر مناطق دچار عارضه فرونشست هستیم، اضافه کرد: باید در برنامه ششم کشور که در حال حاضر در دست تدوین است، مخاطره فرونشست در کنار مخاطراتی مانند زلزله و سیل پیش‌بینی شود و برای مقابله با آن، برنامه‌هایی تدوین شود و سرمایه‌گذاری روی این موضوعات را هزینه ندانیم بلکه صرفه‌جویی و پس‌انداز بدانیم.
تاثیر خشکسالی اخیر در نشست زمین
احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در خصوص بحران فرونشست پایتخت به مهر گفت: به دلیل خشکسالی سال های اخیر و برداشت غیراصولی آب های زیرزمینی حفره هایی که سالیان دراز مجرای عبور آب بودند خشک شده و به مرور این حفره ها پر شدند بنابراین شاهد فرونشست زمین هستیم.
وی ادامه داد: از مهمترین دلایل افزایش نشست زمین در پایتخت عدم مدیریت صحیح آب های زیرزمینی است زیرا اگر برداشت های آب های زیرزمینی کنترل شود و مانع برداشت های بی رویه و غیرمجاز شویم اینگونه با حفره های خالی رو به رو نخواهیم شد.
صادقی با بیان اینکه بیشترین نشست های پایتخت در بخش جنوب غربی مشاهده می شود، گفت: اگر ما زلزله را یکی از بحران های جدی پایتخت می دانیم که ممکن است یک روز به وقوع بپیوندد یا نه، نشست زمین بحرانی است که هر روز به وقوع می پیوندند و ما آن را زیاد جدی نمی گیریم.
رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با اشاره به آسیب هایی که نشست زمین به پایتخت وارد خواهد کرد، گفت: آسیب رسانی به شریان های حیاتی، راه های مواصلاتی ریلی، ساختمان های مسکونی، اداری و تجاری از جمله پیامدهای نشست های پی در پی زمین در تهران است. ممکن است این نقاط آسیب پذیر ترک برداشته و به مرور زمین نشست کند.
صادقی با بیان اینکه به طور لحظه ای می توان از فرونشست های پایتخت اطلاع پیدا کرد، گفت: با کنترل آب های زیرزمینی می توان از وقوع بیشتر نشست زمین پیشگیری کرد اما چنین نگاهی در حال حاضر وجود ندارد.
به گفته صادقی زمینی که دچار نشست می شود برگشت ناپذیر است و امکان احیای آن وجود ندارد اما می توان از توسعه نشست های زمین جلوگیری کرد.
یک دهه است که از بحران عبور کرده ایم
محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص بحران نشست زمین در پایتخت گفت: اتحادیه اروپا نشست ۴ میلیمتری زمین در سال را شرایط بحرانی می داند و ما در سال ۳۶ سانتی متر نشست زمین داریم که ۹۰ برابر شرایط بحرانی است. ما یک دهه است که دچار این بحران شده ایم و خود متوجه نیستیم.
وی ادامه داد: نیومکزیکو سالانه ۳۲ سانتی متر نشست زمین داشت که ما این شهر را پشت سر گذاشته و با ۳۶ سانتی متر رکورددار کره زمین هستیم در شهر جهرم نیز سالانه ۳۶ سانتی متر نشست زمین داریم.
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه زمینی که دچار نشست می شود زمین مرده است و به قولی باید فاتحه آن زمین را خواند، گفت: برای آنکه بیش از این دچار بحران نشویم باید دست از کشاورزی ناپایدار، حفر چاه های غیرمجاز، احداث سد و ... برداریم. آبی که برای کشاورزی ناپایدار صرف می شود و ۳۰ درصد محصولات آن نیز ضایعات است.
وی در پاسخ به این پرسش که در صورت ادامه نشست زمین در پایتخت احتمال تخلیه تهران وجود دارد، گفت: بله. از همان زمان که مطالعات برای انتقال پایتخت آغاز شد گزارش هایی در این خصوص به دست مسئولان رسیده و حتما نگرانی های وجود داشته که این جابجایی مطرح شده است. در آن زمان این نگرانی ها جدی گرفته نشد در حال حاضر نیز جدی گرفته نخواهد شد برای همین است که یک زلزله ۵ ریشتری در تهران می تواند خسارت یک زلزله ۷ ریشتری را به بار آورد یکی از دلایل مهم نشست زمین در تهران، سد کرج است که باعث شد رودخانه کرج زمین های جنوب غربی را آبیاری نکند و کشاورزان شهریار برای تامین آب از چاه استفاده کنند در جاجرود نیز همین اتفاق افتاد یا سد ماملو و لار. می بینیم که در مکان هایی که سد احداث شده ما بیشترین خطرات نشست را شاهدیم.
تهران قدیم هدف نشست زمین
احمد دنیامالی، رئیس کمیسیون عمران شورای شهر تهران نیز در خصوص افزایش حوادث ناشی از نشست زمین در پایتخت گفت: موضوع نشست زمین دو سه دهه است که در تهران مطرح است و در خصوص آن کار پژوهشی و کارشناسی انجام شده است. در برخی مناطق مانند تهران قدیم و مناطق مرکزی شهر که محل دپوی فاضلاب شهر تهران بوده این مشکل بیشتر بروز پیدا می کند.
وی ادامه داد: در این مکان ها به دلیل آنکه با اشباع آب و... مواجه هستیم باید در زمان اجرای پروژه ها شمع‌کوبی‌های لازم را داشته باشیم.
رئیس کمیسیون عمران شورای شهر تهران با بیان اینکه در گذشته سرعت نشست زمین کمتر از زمان حال بود، افزود: باید ساخت و ساز در شهر تهران را بر روی گسل ها و از مکان هایی که خاک آن سست است، کنترل کرده و اگر در این مناطق ساختمان سازی کنیم با حساسیت بیشتری مقاوم سازی را انجام دهیم.
اقبال شاکری رییس کمیته عمران شورای اسلامی شهر تهران نیز پیشنهاد می کند: استفاده از منابع آبی چاه ها باید تابع قوانین و ضوابط خاصی باشد که استفاده بیش از حد از آنها موجب کاهش آب های سطحی و متعاقب آن فرو نشست زمین می شود مضاف بر اینکه این منابع کفاف نیاز های آبی شهر را هم نمی دهد از اینرو نیازمند منابع آبی جدیدی برای شهر هستیم.
رییس کمیته عمران شورای اسلامی شهر تهران تصریح کرد: این منابع جدید می تواند با بازچرخانی آب های سطحی و نیز پساب های فاضلاب تامین شود.