بارها و بارها طی سالیان اخیر غلظت گرد و غبار در استان بوشهر ۹۰۹ میکروگرم گزارش شده است، در حالی که استاندارد غلظت حدود ۱۵۰ میلی گرم است. نمی‌توان نسبت به کوچ بی سابقه مردم استان های غربی و جنوبی در اثر ریزگردها که گزارش آن سال ۹۱ در صحن علنی مجلس قرائت شد بی‌اعتنا بود. مردم آبادان هنوز از جنگ و آسیب‌های آن رها نشده، در آستانه بحرانی بزرگ‌تر تحت عنوان بحران آلودگی هوا و ریزگردها قرار گرفته اند. این در حالی است که این معضل تا همین ۱۰سال پیش بحران نبوده است. چرا مردم باید تاوان اشتباهات مسئولانی را بدهند که با ندانم کاری خود چوب حراج به دارایی های ملی زدند؟ سال ۹۱ انصاری، نماینده آبادان آسیب‌های ناشی از پدیده گرد وغبار در ۱۰ سال اخیر را بیش از جنگ دانست.
به نقل از روزنامه آرمان، سالانه به علت بروز گرد و غبار ۱۹ هزار بیمار به جمع بیماران کشور اضافه می شود که البته پنج هزار نفر از این بیماران تنها اختصاص به استان خوزستان دارند. وقتی از بیابان‌زایی صحبت می شود منظور بیشتر دخالت‌های انسانی است که از چهره دشت، مرتع و حتی دریا و دریاچه که زمانی زیست‌بومی آباد و زنده بوده است، خشکی یا بیابان ساخته است. دخالت های انسانی که منجر به بیابان زایی می شود در کشور ما از ۱۲ سال قبل به نحوی شدت گرفت که ۱۰۰ میلیون هکتار از اراضی کشور را در معرض بیابان زایی قرار داد. تالاب‌های هورالعظیم، گاوخونی، رود کارون، کرخه و دریاچه ارومیه نابود شدند آن هم تنها در فرایندی کمتر از یک دهه. در این میان گرد و خاک کمترین نفرین مادر دشت است که با دیدن باد به یاد فرزندان از دست رفته اش و طبیعتی که نابود شده آن را سر می دهد و این نفرین دامان مردمان بی گناهی را می گیرد که باید هزینه تبدیل دشت به بیابان را بپردازند. در ۱۰سال اخیر به دلیل خشکسالی حتی باران هم با طبیعت ایران قهر کرد و هنوز هم متوسط بارش در کشور در مقایسه با ۱۰سال قبل به شدت پایین آمده است. در میان چالش های محیط‌زیستی کشور چالشی تحت عنوان چالش قم طی سال های اخیر در کشور ایجاد شده است. استان قم از نظر وجود کانون های بحرانی در کشور رتبه نخست را داراست.
افزایش بیابان یعنی افزایش بی‌آبی
باوجود این، همه ضررهای افزایش بیابان ها به گرد و خاک و مرگ و میر میلیون ها انسان محدود نمی شود. ضرر اصلی افزایش بیابان در کشور از جایی ایجاد می شود که اقلیمی که مرطوب یا کوهستانی بوده تبدیل به تلی از خاک شود و البته دیر یا زود بحران عمیق تری تحت عنوان بی آبی و خشکسالی نیز دامان این اقلیم را می گیرد. بیابان در همه فرهنگ ها و از دیر باز نزد اقوام مختلف جلوه قهر خداوند و نامهربانی مادر طبیعت بوده است. همه اقوام از دیر باز با زندگی در محیط های غیرخشک اعم از کوهستانی و جنگلی از خشکی و قحطی آب دوری کردند و همه تمدن های بشر در کنار آب ها ایجاد شده است. در شرایطی که شهر و محیط شهری هم خودش بی نهایت آلودگی صنعتی دارد و در حالی که تا همین ۱۰سال پیش خبری از گرد و خاک در هوای تنفسی مردم هیچ کجای ایران نبود. با این حال نمی توان منصف نبود و همه اتهامات را نه حتی متوجه یک یا دو نهاد یا در بدترین حالت یک فرد دانست و توقع داشت بحرانی که طی ۱۰سال در اثر بی مدیریتی همه دستگاه ها رخ داده طی سه سال با مدیریت تنها دو نهاد که فقط یکی از آنها توان دخالت در ساختار کلان کشور را دارد، برطرف شود. برای رهایی از بحران ریزگردها به جز مهار بیابان‌زایی یا همان بیابان زدایی راهکاری مقطعی هم وجود دارد که البته هیچ دستگاهی از متولیان به هیچ یک از این راهکارها نپرداخته‌اند. اولین و بهترین این اقدامات تامین اعتبار برای خرید دستگاه های تصفیه هواست. دستگاه های تصفیه هوا همان دستگاه های فراموش شده ای هستند که در دولت قبل به عنوان راهکاری برای کاهش آلودگی هوا پیش روی همه قرار داشتند. قرار بود هر خانواری با پرداخت ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان به این دستگاه در منزل خود مجهز باشد، زیرا آلودگی هوا در محیط های بسته پنج تا ۱۰ برابر بیشتر از فضای باز است. این طرح که در دولت جدید به هیچ وجه پیگیری نشد، هنوز هم اصلی ترین راهکار کاهش آلودگی هوا در کشور محسوب می شود. در کنار اینها راه هایی مانند افزایش سهمیه سوخت یا توزیع شیر رایگان هم وجود داشت که به این راهکارهای مقطعی و ساده هم توجهی نشده است.
خشکسالی در قم، ریزگردها در تهران
آب يكي از اساسي‌ترين عناصر زيست است. هيچ كشوري بدون اطمينان از داشتن آب نمي تواند ثبات اقتصادي، اجتماعي و سياسي خود را حفظ كند و بدون كاهش ميزان آلودگي جو، امنيت نسل‌هاي آتي از نظر آب و غذا مبهم و توسعه پايدار فقط در حد يك شعار دلفريب باقي خواهد ماند. بيماري‌هاي ناشي از آب آلوده عامل بسياري از مرگ و ميرها در كشورهاي فقير جهان است. بر اساس اعلام یونسکو، بحران آب مشكلي ناشناخته است كه كشتار آن به مـراتب از بـيماري هاي مـسري چند صد سال پيش و بيماران ايدزي و تمام جنگ هايي كه در سطح جهان جريان دارد، بيشتر خواهد بود. در ایران هم به گفته همه پژوهشگران اقلیمی، کمبود آب بحران چند وجهی نیم قرن آینده است. یکی از بدترین و سهمناک ترین مشکلاتی که با افزایش بیابان ها با آن در سال های آینده مواجه خواهیم بود خشکسالی و بحران آب است. متوسط بارش‌ها در ایران فقط طی یک دهه به شدت سقوط کرده است؛ گویی تنها باران می‌داند چه بر سر طبیعت بکر و متغیر ایران آورده‌اند. سال ۹۱ معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست، در مجلس در توضیح دلیل افزایش ریزگردها در کشور به کم شدن بارش ها طی فقط یک دهه اخیر اشاره کرد و گفت: در ایران که متوسط بارندگی تا سال ۷۹، ۲۴۸ میلیمتر بوده همین امسال که سالی خوب به شمار می آید ۱۵ استان در حد متوسط بارندگی داشتند و ۱۶ استان با کمبود رو به رو بودند و حتی بعضا در استانی مثل ایلام ۴۰ درصد بارندگی و ۶۰ درصد بارندگی داشته ایم. در این میان مساله دیگری که باید در بحث بیابان ها آن را مورد توجه قرار داد وجود کانون های بحرانی در برخی استان هاست. استان قم در میان کانون های بحرانی بیابان در کشور رتبه نخست را دارد و درصد بالایی از بحران ریزگردها در تهران در اثر خشکسالی در قم ایجاد شده است. استان قم یک میلیون و ۱۲۳ هزار هکتار مساحت دارد که ۴۰۰ هزار هکتار آن شامل مناطق بیابانی است و از این میزان ۱۰۵ هزار هکتار آن مناطق و کانون‌های بحرانی است.
دغدغه‌های شخصی و بحران قرن
وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری در کنار سازمان حفاظت از محیط‌زیست به عنوان تنها متولیان بحث افزایش بیابان ها به این قضیه ورود داشته و در طی سه سال اخیر در ابعاد داخلی و منطقه ای به بیابان زدایی توجه کرده‌اند و اگر هر روز برای مثال در اخبار خبرهای بهتری از دریاچه ارومیه می شنویم تا حدودی ناشی از این برنامه هاست. با این وجود مهار بیابان به هیچ وجه فقط و فقط اختصاص به این دو نهاد رسمی ندارد و این موضوع یک موضوع ملی و حتی فراملی محسوب می شود. وزارتخانه هایی مانند نیرو، صنایع، راه و ترابری و حتی مسکن و شهرسازی باید وظایفی در زمینه مهار بیابان‌ها در کشور پیش رو بگیرند، زیرا در آینده این بحران دامن‌گیر همه خواهد شد. یکی از نمایندگان مجلس دهم و عضو فراکسیون محیط‌زیست مجلس نهم در مورد بحران قرن که از آن تحت عنوان بحران خشکسالی و کمبود آب یاد می‌شود، می گوید: این دغدغه شما به هر حال یک نظر است و قابل احترام. مهرداد بائوج لاهوتی می‌گوید: درست است که برای مهار ریزگردها عزم ملی لازم است، اما نباید همه دستگاه ها در آن دخالت کنند. او در پاسخ به این سوال که می توان حداقل مانع ساختن سد، راه، خانه و کارخانه بدون تایید زیست محیطی و پشتوانه منابع طبیعی در کشور شد، می گوید: بله برای این کار هم می توان برنامه ریزی کرد. لاهوتی در پاسخ به اینکه در مجلس دهم قرار است چه برنامه ای برای بیابان زدایی اجرا شود، عنوان می‌کند: لایحه ای تحت عنوان لایحه کاهش آلودگی هوا و بحران ریزگردها از مجلس نهم از سوی دولت ارائه شد که این طرح هنوز هم در دست بررسی است. او در پاسخ به این پرسش که آیا در موضوع دیگری به غیر از آلودگی هوا هم به بحث بیابان ها در مجلس پرداخته می شود تا با تصویب قوانینی از افزایش بیابان ها در اثر دخالت عوامل انسانی جلوگیری شود، می گوید: طرح هایی وجود دارد و امید است در آنها به این دغدغه هم پرداخته شود.