«یک آهوی دوساله زنده، از منزل یک فرد متخلف در فریدن اصفهان کشف شد». خبری که روز ٢٩ فروردین منتشر شد، اگرچه تنها یکی از صدها خبری است که از کشفیات محیط‌بانان در سراسر کشور منتشر شده، اما ابعاد دیگری نیز دارد؛ آهوی دوساله، چگونه سر از منزل فرد متخلف درآورده است؟ ممکن است فرد متخلف آهو را از طبیعت زنده‌گیری کرده یا آنکه آن را به صورت زنده از فردی دیگر خریداری کرده باشد. اما محتمل‌ترین داستان، مربوط به پدیده‌ای است که آسیب‌های فراوان و جبران‌‌ناپذیری به حیاتوحش کشور وارد کرده است: «زنده‌گیری نوزادان حیاتوحش». پدیده‌ای که این روزها با آغاز فصل زایمان گیاه‌خواران وحشی در جریان است اما چندان در رسانه‌ها صحبتی از آن نیست.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه شرق نوشت: «خیلی از باغ‌دارها دوست دارند در باغشان یک بره وحشی داشته باشند». این را «ح» می‌گوید و البته تمایلی به افشای نامش ندارد. او خودش شکارچی است، منتظر پروانه شکار نمی‌ماند و هر وقت که علاقه داشته باشد، پا به کوه می‌شود. اما معتقد است بره‌گیری جنایت بزرگی است. می‌گوید آن‌طورکه از استان‌های اصفهان و فارس خبر دارد، «بره‌گیری» یا همان زنده‌گیری نوزادان حیات وحش در برخی مناطق رونق دارد. عده‌ای از مردم از فصل زایمان حیات وحش برای به‌دست‌آوردن درآمد استفاده می‌کنند و با فروش بره، بره آهو و بزغاله وحشی مبلغ قابل‌توجهی را به جیب می‌زنند.
آسیبی که از سر ناآگاهی به بره‌ها وارد می‌شود
«حمید ظهرابی»، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، گفته‌های «ح» را تا حدودی تأیید می‌کند، اما معتقد است در استان اصفهان، تعداد بره‌گیری‌هایی که انجام می‌شود، چندان بحرانی نیست. او می‌گوید بیشترین کشفیات در استان اصفهان مربوط به بره آهو است و پس از آن، بره قوچ و میش نیز زنده‌گیری می‌شوند: «بسیاری از بره‌ها به دلیل تصور اشتباه افراد از طبیعت خارج می‌شوند اما برخی دیگر، توسط افراد سودجو و به صورت عمدی زنده‌گیری می‌شوند».
رفتار طبیعی آهوی ماده به‌گونه‌ای است که بره کم‌توان خود را زیر سایه بوته‌ها یا سنگ‌ها مخفی می‌کند و بره آهو نیز به صورت غریزی می‌داند نباید جابه‌جا شود تا از دید شکارچیان طبیعی پنهان بماند. آهوی مادر برای چرا یا در مواقع خطر، نوزاد را در مخفیگاه رها می‌کند اما بعد از مدتی نزد نوزاد خود بازمی‌گردد. همین رفتار طبیعی باعث می‌شود برخی افراد خصوصا چوپانان تصور کنند بره‌آهویی که به صورت تنها در طبیعت دیده‌اند، رها شده است و به همین دلیل از سر دلسوزی، حیوان را از طبیعت خارج می‌کنند. اما افراد سودجویی که با هدف سود اقتصادی بره‌گیری می‌کنند، به روشی دیگر عمل می‌کنند.
«ح» می‌گوید: «بره‌گیرها معمولا محل زایمان ماده‌آهوها، میش‌ها یا بزها را می‌دانند. آنها از شب قبل در تاریکی خود را نزدیک محل زایمان می‌رسانند، تعدادی از ماده‌ها را که آماده زایمان هستند نشان می‌کنند و صبح به محض زایمان، از فرصت کوتاهی که بین زمان زایمان و زمان سرپاایستادن نوزاد است، برای زنده‌گیری نوزاد استفاده می‌کنند». او می‌گوید در این زمان، حیوان مادر چندان قادر به دفاع از نوزادش نیست و از طرف دیگر، بره نیز توانایی فرار ندارد و به‌سادگی می‌توان نوزاد را با دست گرفت.
«طاهر قدیریان»، کارشناس حیاتوحش که سابقه فعالیت در بسیاری استان‌ها ازجمله فارس، اصفهان، سمنان، کرمان و هرمزگان را دارد، می‌گوید: «متأسفانه امروزه شاهدیم تقریبا در همه استان‌های کشور با پدیده بره‌گیری و دام‌گذاری برای حیاتوحش روبه‌روییم. هرچند در برخی مناطق این پدیده‌ها تهدیدهایی جدی هستند و در برخی نقاط نه». او معتقد است برخی چشم‌وهم‌چشمی‌ها و برخی مُدها باعث شده بازار بره‌گیری در برخی نقاط کشور از جمله استان فارس داغ باشد. «ح» نیز همین نظر را دارد: «بره را از مادرش جدا می‌کنند تا به خیال خودشان باغشان زیباتر شود! اما نمی‌دانند با این کار چه جنایتی در حق آن بره و مادرش می‌کنند».
عمری که بسیار کوتاه است
به گفته «ح»، بره‌گیران با استفاده از مفتول داغ، قسمت حساس و مرطوب درون بینی بره را می‌سوزانند تا قادر به تشخیص بوها نباشد. با این کار آنها راحت‌تر بره‌ها را در محیط‌های شهری و روستایی و خانه‌ها نگهداری می‌کنند، چون استشمام بو، یکی از عوامل مهم در ایجاد ترس حیوانات است. اما این مشکلات تنها مربوط به بره نیست و حیوان مادر نیز دچار مشکلاتی خواهد شد. «ح» می‌گوید حیوان مادر به دلیل اینکه نمی‌تواند بچه‌اش را شیر دهد، دچار مشکلاتی جدی در پستان می‌شود و در خیلی مواقع تلف می‌شود: «یعنی بره‌گیری، هم بره را از طبیعت حذف می‌کند و هم مادر را».
قدیریان می‌گوید: «این امکان وجود دارد که حیوان مادر دچار مشکلاتی در ناحیه پستان شود. چراکه اولین شیری که بره از مادر خود دریافت می‌کند، شیر آغوز نام دارد که مایعی بسیار چرب با املاح فراوان است و خارج‌نشدن این شیر از پستان مادر می‌تواند باعث التهاب و ورم شود. برخی می‌گویند این التهاب باعث مرگ حیوان می‌شود. اما در هر صورت، بره‌ای که از مادر خود جدا شده و شیر آغوز را نخورده است، بسیار ضعیف خواهد بود و به‌سرعت تلف می‌شود».
بسیاری از بره‌هایی که در بازار زیرزمینی خرید و فروش می‌شوند، سرنوشتی مشابه دارند. «ح» می‌گوید: «کمتر بره‌ای است که در باغ و خانه مردم بیشتر از سه سال عمر کند و تلف می‌شود». ظهرابی نیز می‌گوید: «این بره‌ها به دلیل آنکه با انسان خو گرفته‌اند، حتی زمانی که از متخلفان گرفته می‌شوند نیز نمی‌توان آنها را در طبیعت رها کرد».
اگرچه در چند سال گذشته، ادارات کل حفاظت محیط‌زیست استان‌های مختلف، تمهیدات ویژه‌ای برای مقابله با پدیده زنده‌گیری نوزادان حیاتوحش به کار می‌گیرند اما به نظر می‌رسد پیش از هرچیز، رونق بازار زیرزمینی خرید و فروش نوزادان زنده حیاتوحش است که به این پدیده دامن می‌زند؛ بازاری که با وجود خریدارهای دست‌به‌نقد خود، تقاضاهای فراوانی را به سوی متخلفان زنده‌گیری بره‌ها روانه می‌کند. از طرفی قرارگرفتن فصل زایمان، در انتهای سررسید بودجه‌های سالانه ادارات، اقدامات آموزشی، اجرائی و احتیاطی برای جلوگیری از ورود متخلفان به زیستگاه‌ها را با مشکلاتی روبه‌رو می‌کند.
کسی نمی‌داند چه تعداد آهو، کل، بز، قوچ و میش زنده در باغ‌ها و مستغلات شخصی افراد نگهداری می‌شوند و احتمالا بسیاری از آنهایی که به خاطر علاقه و زیبایی این حیوانات، آنها را از متخلفان خریداری کرد‌ه‌اند، از آسیب‌هایی که بره‌گیری به جمعیت حیاتوحش وارد می‌کند، خبر ندارند. اما دست‌کم این را خوب می‌دانیم که برای مقابله با این پدیده آسیب‌رسان باید اقدامی صورت گیرد. در حال حاضر ادارات کل حفاظت محیط‌زیست بسیاری از استان‌های کشور از جمله فارس و اصفهان، برنامه‌های ویژه‌ای برای مبارزه با پدیده زنده‌گیری نوزادان حیاتوحش در دست اقدام دارند اما تعداد زیاد تخلف‌ها، از موفقیت این برنامه‌ها می‌کاهد.