بسیاری از مردم ،کارشناسان ،اقتصاددانان وحتی برخی مسئولان حکومتی بازشدن گره محکم رکود از پای اقتصاد ایران را منوط به اجرایی شدن برجام ولغو تحریم ها می دانند.اما در عین حال اجرایی شدن برجام در پی خود باعث به وجود آمدن این پرسش شده است که اثرات کوتاه مدت اقتصادی آن بر زندگی مردم چیست؟ آیا واقعا همان‌طور که برخی منتظر ند برجام به سرعت اثر خود بر زندگی مردم را نشان خواهد داد یا اینکه این یک اثر روانی ناشی از خوش بینی به آینده است؟ هر چند با رفع تحریم ها گره های اصلی اقتصاد ایران به‌خصوص بخش بانکی وتجاری باز خواهد شد ولی در این میان برخی کارشناسان معتقدند که برجام نمی‌تواند باعث ترمیم تمام بخش های اقتصاد ایران شود چرا که قسمت زیادی از مصائب اقتصادی ایران را بیشتر متوجه عوامل داخلی می دانند تا عوامل خارجی .
افقه :اثر گذاری انتخابات بر اثرات برجام
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه قانون در ادامه نوشت: در همین رابطه مرتضی افقه ،استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز درباره اولین اثرات اقتصادی اجرایی شدن برجام بر زندگی مردم می‌گوید:پیش از هرچیز مایل هستم از نشریات بخواهم که خیلی از دستاوردهای برجام توقع ایجاد نکنند .متاسفانه بی‌تدبیری های گذشته مشکلات بسیار زیادی در اقتصاد ایجاد کرده است . رفع تحریم ها دو اثر دارد ؛یک اثر روانی ویک اثر واقعی. اثر روانی به هر حال، چون انتظارات مردم به آینده خوش بینانه می شود می تواند در کوتاه مدت بعضی از شاخص ها یا متغیر های اقتصادی مانند نرخ ارز یا سمت تقاضا را با تغییرات مثبت روبه رو کند .اما اثر واقعی آن که به دلیل وابستگی ما به نفت ارتباط بسیار زیادی به روابط بین المللی دارد ،می توان گفت از دو طریق اثر دارد؛ یکی آزاد شدن منابع بلوکه شده است که دست دولت را در برخی اقدامات تا حدودی باز می کند.در میان مدت وبلند مدت اما با توجه به کاهش شدید قیمت نفت شاید بتوان گفت که چندان اثری بر اقتصاد کشور نداشته باشد. مگر اینکه دولت بتواند از طریق ایجاد محیطی نسبتا امن زمینه را برای مشارکت سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کند .از سوی دیگر هم می تواند با تدبیر در اوپک با مشارکت سایر بازیگران این عرصه بر قیمت نفت اثر بگذارد .اگر چه پیش بینی ها این است که قیمت ها در کوتاه مدت مانند دوره رویایی احمدی نژاد برنخواهد گشت اما به هر حال می تواند به قیمت معقول که حدود 50یا60 دلار است برگردد تا شاید کمکی بکند.به هر حال خوش بینی سرمایه گذاران داخلی و خارجی می‌تواند تاثیر مثبت بگذارد .البته با توجه به وابستگی شدید اقتصاد کشور به تحولات سیاسی داخلی وخارجی، برجام می تواند تا حدی مسئله ارتباطات خارجی را حل کند اما انتخابات مجلس و خبرگان واینکه شورای نگهبان چگونه برخورد خواهد کرد ومجلس توسعه خواه تشکیل شود یا خیر ، بر نحوه تاثیر گذاری برجام بر آینده اقتصادی کشور تاثیر خواهد داشت .
این اقتصاددان همچنین درباره بهترین استفاده دولت از برجام در کوتاه مدت نیز می گوید :رکود معضل اصلی است هر چند که دولت مدعی است تورم را مهار کرده اما این کاهش تورم به قیمت گسترش رکود بوده است .گسترش رکود که یکی ازمظاهر آن افزایش شدید بیکاری به خصوص میان جوانان وافراد تحصیلکرده است مشکل یا اثر منفی آن کمتر از تورم 40درصدی نبوده است .بنابراین فکر می کنم که دولت یک مقدار با تدبیر بخشی از این منابع که آزاد خواهند شد را در جهت اشتغال صرف کند .به همین دلیل باید تولید را از طریق واحد های کاربر تر افزایش دهد .
نیکو اقبال :نباید انتظارات بالایی داشت
استاد اقتصاد دانشگاه تهران نیزبه «قانون» می‌گوید: تجارت خارجی نقش مهمی در اقتصاد ایران بازی می‌کند، چه در بخش واردات وصادرات وچه در بخش خدمات بانکی ومالی. تمام این ها با تاثیر از تحریم ها متوقف شده بود .این در حالی است که بخش عمده ای از صنایع ایران وابسته به مواد اولیه ،قطعات وتجهیزات روابط بانکی سریع وکارآمد دارد .نتیجه اینکه دو تا سه سال رشد اقتصادی منفی داشتیم .به دنبال آن رکود حاکم شد که بخشی از آن حاصل کاهش تورم از 40 به 15درصد است .در نتیجه وضعیت اقتصادی ما نتیجه تحریم هاست ولیکن الان اولین تحرک در حال به وجود آمدن است. این تحرک تا بخواهد اثرات خود را به مرحله عمل برساند چند ماهی طول خواهد کشید . به نظرم از یک طرف اگر بخواهیم با واردات بیشتر یک رفاه کوتاه مدت در اقتصاد ایجاد کنیم، اين امر مجددا ما را به سمت وابستگی های اقتصادی وتصميمات وسیاست های زود گذر پیش خواهد برد که باید از آن جلوگیری شود . به نظرم باید واقعیات اقتصادی موجود در کشور را مطرح کنیم که انتظارات بالایی به وجود نیاید ویک انتظار بطئی وآرام در جامعه شکل بگیرد تا دولت بتواند بهتر سیاست‌های صحیح اقتصادی را اعمال کند .
علی اکبر نیکو اقبال، همچنین درخصوص بهترین کار دولت در کوتاه مدت با توجه به تنگناهای ساختاری اقتصاد، مشکلات نهادی از بروکراسی تا اقتصاد رانتی و سیستم بانکی فشل اضافه کرد: به نظر می رسد تا این ها به صورت اساسی درست نشود ما موفقیت های آنچنانی نخواهیم داشت .درست است که با آزاد شدن بخشی از منابع بلوکه شده تا حدودی درآمد های کشور بهتر وبخشی از بدهی دولت به بانک مرکزی پرداخت خواهد شد، مبادلات با خارج بهبود پیدا خواهد کرد، واردات ارزان تر وبا کیفیت تر خواهد شد، قراردادهای مشارکت خارجی در زمینه های نفت وپتروشیمی،خودرو وسایر قطعات وهمچنین دیگر بخش ها به وجود خواهد آمد ولی واقعا زیر ساخت ها که می تواند پولی وامنیتی باشد نقش بسیار زیادی خواهد داشت .موانع فضای کسب وکارباعث خواهد شد که هزینه تولید 30درصد افزایش پیدا کند اگر دولت بتواند این ها را پیش ببرد سایر نهادهای پرقدرت نیز به خاطر منافع ملی همکاری وهمراهی با دولت داشته باشنداقتصاد ایران آینده خوبی خواهد داشت .
پازوکی :بهبود فضای کسب وکار
استاد اقتصاد دانشگاه علامه نیز معتقد است که با اجرایی شدن برجام تحریم های بانکی برداشته خواهد شد وارتباطات بین المللی مبادلات تجاری ایران با جهان خارج تسهیل خواهد شد . همچنين یک خاصیت مهم دیگر دارد واینکه دیگر ما تنها با چین وهند ارتباط اقتصادی نخواهیم داشت وبا جهان بین الملل از جمله اتحادیه اروپا ،کانادا ،استرالیا وآمریکا ارتباط خواهیم داشت اما مشکلات اقتصادی ایران را بخواهیم با درصد بیان کنيم 20درصد آن مشکلات ناشی از تحریم است و 80 درصد آن به نظام تصمیم گیری مجموعه حکومت مرتبط می‌شود؛ یعنی قوه مقننه ،مجریه وقضاییه.مهم‌ترین مسئله در شرایط فعلی اقتصاد ایران که می‌تواند نقش بسیار مهمی در بهبود فضای کسب وکار داشته باشد،کاراشدن سیستم قضایی کشور در جهت منافع ملی ایران خواهد بود .رفع تحریم ها کمک می‌کند که شرایط بهتر شود ولی 80درصد به سیستم کلان تصمیم گیری اقتصاد مرتبط است .به عبارت دیگر مجموعه حکومت باید بپذیرد که سمت تعالی، پیشرفت وارتباط منطقی با جهان در چهار چوب منافع ملی ایران عمل کند .مهدی پازوکی همچنین درباره بهترین کار دولت در کوتاه مدت به «قانون» می‌گوید: دولت باید انضباط مالی وپولی را به سیستم اقتصادی کشور بازگرداند.انضباط پولی را از طریق سیستم بانکی وبانک مرکزی وانضباط مالی را از طریق بودجه که بی انضباطی آن سال‌ها بر اقتصاد کشور حاکم بوده است به مسیر بازگرداند.ضمن اینکه اگر نظام اقتصادی کشور با مشکلات اقتصادی برخورد کارشناسی کند می‌توان آینده خوبی برای اقتصاد کشور متصور بود .ضمن اینکه افرادبی سواد ورانتی که در جای خود قرار ندارند ومتاسفانه در دولت قبل به بدنه کارشناسی ومدیریتی کشور تزریق شده اند هنوز در جای خود هستند .این افراد نه تنها نمی گذارند تحولی ایجاد شود بلکه مانع تحولات سالم اقتصاد کشور هم می شوند .
شقاقی :دولت اصلاحات ساختاری را آغاز کند
در همین حال یک مدرس دانشگاه معتقد است که برجام و لغو تحریم ها چند حوزه را تحت تاثیر قرار می دهد؛ اول اینکه هزینه مبادلات را پايین می آورد.در دوران تحریم برای واردات کالاهای اساسی نیاز به کشورهای واسطه داشتیم . به عنوان مثال اگر می‌خواستیم ماشین‌آلات وارد کنیم نیاز به واسطه داشتیم وبه تبع افزایش هزینه 20 تا 30درصدی داشتیم وهر نوع افزایش هزینه مبادله باعث افزایش هزینه تولید می شد که در نوع خود باعث کاهش رقابت‌پذیری بنگاه‌های تولیدی و همچنین کاهش قدرت اقتصاد ملی می‌شد. بحث بعدی تکنولوژی‌ها وکالاهای سرمایه را نمی‌توانستیم به دست بیاوریم حتی از طریق واسطه ها .بحث بعدی خدمات وپشتیبانی کالاهای سرمایه است که وجود نداشت .تمام این مسائل باعث به وجود آمدن عدم امنیت وشفافیت می شد که با برطرف شدن تحریم مشکلات برطرف خواهد شد .همچنین آزاد شدن منابع بلوکه شده جدا از رقم های مختلفی که اعلام می شود هم می‌تواند تاثیر مثبتی بر روند اقتصاد ایران بگذارد اما در کل به نظرم مهم‌ترین بحث لغو تحریم ها ،کاهش هزینه‌های مبادلاتی وهمچنین افزایش توان نظام بانکی ایران به منظور حمایت از بنگاه های تولیدی با توجه به برقرای سوئیفت است .ضمن اینکه موجب ارتقاي نظام اقتصادی وتقویت اقتصاد ملی خواهد شد . وحید شقاقی همچنین درباره بهترین کار دولت در کوتاه مدت می گوید :دولت اگر می خواهد در بلند مدت رفع تحریم ها اثرات مطلوب وبلند مدت بگذارد حتما باید در کوتاه مدت دست به اصلاحات ساختاری و نهادی بزند .تا زمانی که این اصلاحات صورت نگیرد تمام بحث هایی که مطرح شد اثراتش حذف ودوباره با مشکلاتی روبه رو خواهیم بود که پیش از سال90-89 با آن روبه رو بودیم .متاسفانه اقتصاد ایران نهاد مستحکمی برای انحصار زدایی ندارد.هر چند شورایی به نام رقابت داریم اما آن هم ضعیف عمل می کند .متاسفانه نهادی قدرتمند که باعث تسهیل رقابت شود را در اختیار نداریم .ما نهاد مشخص با ابزارهای کافی برای مبارزه فساد وشفافیت نداریم .با ساختارنظام فعلی بانکی اقتصاد ایران نمی تواند وارد بخش واقعی اقتصاد شده وکار کند .چرا که نظام بانکی ما همیشه درگیر نظام بانکی پول مبنا وسوداگری بوده ونتوانسته است نقدینگی اقتصاد را به سمت تولید هدایت کند. این ایراد ربطی به تحریم‌ها ولغو آن ها ندارد وهمیشه بوده است .بنابراین دولت می‌تواند با استفاده از اجرایی شدن برجام اقدام به اصلاح ساختارهایی کند که مانع توسعه اقتصاد ایران می شوند .