رعایت بهداشت دهان و دندان یکی از مهمترین عوامل سلامت دندان ها طی دوران کودکی است. مسلما مسواک زدن درست و منظم نقش بسزایی در پیشگیری از پوسیدگی دندان ها خواهدداشت ولی در برخی از موارد با وجود استفاده از مسواک، دندان ها دچار پوسیدگی می شوند و این مساله باعث تعجب و سردرگمی والدین می شود. در این مطلب به عوامل موثر در پوسیدگی دندان کودکان و نکته هایی که اغلب از دیدگاه والدین دور می ماند، می پردازیم.
اصول بهداشت دهان در خانه از همان سال اول زندگی کودک مهم است و باید رعایت شود. تمیز کردن و ماساژ دادن لثه ها قبل از رویش دندان باعث می شود محیط دهان سالم باشد و به رویش دندان ها کمک می کند. برای این کار والدین باید ۲ لایه گاز مرطوب دور انگشتانشان بپیچند. ممکن است یک کودک ۶ ساله به طور مرتب مسواک بزند ولی به علت پوسیدگی های ایجاد شده در سال های ابتدای زندگی از داشتن دندان های سالم محروم باشد.
پوسیدگی دندان شیری
در اغلب کودکان بعد از ۳ سالگی فواصل بین دندان های خلفی بسته می شود و نواحی بین دندانی با مسواک به طور کامل تمیز نمی شود بنابراین والدین باید نواحی بین دندانی را با نخ دندان تمیز کنند. قابل ذکر است پوسیدگی بین دندانی در دندان های شیری در بسیاری از مواقع در مدت زمان کوتاهی عصب دندان شیری را درگیر و درمان های پرهزینه عصب کشی را به بیمار تحمیل می کنند.
مسواک زدن به وسیله خود کودک
مسواک زدن به وسیله خود کودک کافی نیست و نظارت و دخالت والدین در این زمینه ضروری است. به طوری که تا ۶ سالگی مسواک زدن باید به طور کامل به وسیله والدین انجام شود. اگر کودکتان اصرار دارد خودش مسواک بزند، اجازه دهید ابتدا خودش این کار را انجام دهد و پس از آن شما به طور کامل همه دندان هایش را مسواک بزنید. در ۶ تا ۱۲ سالگی مهارت های حرکتی کودکان تکامل بیشتری یافته ولی والدین هنوز باید بر مسواک زدن کودک نظارت داشته باشند.
سلامت دندان های پدر و مادر
نتایج تحقیقات نشان داده میکروب عامل پوسیدگی دندان به نام «استرپتوکوک موتانس» برای اولین بار از دهان مراقبان نوزاد به خصوص مادر به دهان کودک منتقل می شود. به همین دلیل کاهش میزان این میکروب در دهان پدر و مادر و سلامت دندان های آنها نقش مهمی در سلامت دندان های کودک خواهدداشت. همچنین مهم است قاشق یا غذایی که در دهان والدین قرار گرفته به هیچ وجه داخل دهان کودک قرار نگیرد.
وضعیت تغذیه
علاوه بر رعایت بهداشت دهان، یکی از مهم ترین عوامل مستعدکننده پوسیدگی، وضعیت تغذیه کودکان است. مواد غذایی پوسیدگی زا مانند شیرینی، شکلات، آبنبات و... باید در رژیم غذایی کودک محدود شود یا برخی از مواد غذایی غیرضروری مانند نوشابه های گازدار، چیپس و پفک حذف شوند. لازم به ذکر است شیرهای طعم دار و شیر کاکائوهای صنعتی به دلیل محتوای بالای شکر، جزو مواد غذایی پوسیدگی زا هستند.
بی اشتهایی کودکان
در رژیم غذایی کودک باید تمام مواد غذایی ضروری مانند نان، حبوبات، سبزی ها، میوه ها، شیر و گوشت به مقدار کافی وجود داشته باشد. همچنین چربی ها و شیرینی ها باید به صورت کنترل شده و به مقدار کافی وجود داشته باشد. همچنین چربی ها و شیرینی ها باید به صورت کنترل شده و به مقدار لازم مصرف شوند. قابل ذکر است کم اشتهایی کودک و عدم تغذیه وی طی ساعت های متوالی علاوه بر اینکه باعث کاهش مواد و ویتامین های ضروری در بدن می شود منجر به کاهش ترشح بزاق دهان هم خواهد شد و کودک را مستعد پوسیدگی می کند.
نقایص ژنتیکی
در برخی مواقع دندان ها هنگام رویش دچار نقایصی در مینا یا عاج هستند. دندان های کودکانی که دچار چنین مشکلاتی هستند بیشتر از افراد معمولی مستعد پوسیدگی است و باید تحت مراقبت های منظم دندان پزشکی قرار گیرند.
پوسیدگی ناشی از شیردهی
در بسیاری از موارد شروع پوسیدگی ها از دوران شیرخوارگی است و این روند تا سالیان متوالی برای کودک مشکل ساز خواهدبود. علت ایجاد این نوع پوسیدگی، تجمع شیر، آبمیوه و مواد غذایی قندی هنگام خواب روی دندان هاست. کودکان شیرخواری که در طول شب مکرر از مواد ذکر شده استفاده می کنند در معرض این نوع پوسیدگی هستند. برای پیشگیری از این نوع پوسیدگی، پس از هر بار تغذیه کودک شیرخوار باید با یک گاز تمیز و مرطوب لثه ها و دندان های تازه روییده را پاک کرد.
مراجعه منظم به دندان پزشک
در صورت مراجعه منظم به دندان پزشک پوسیدگی ها در مراحل ابتدایی که به وسیله والدین در منزل قابل رویت نیستند، تشخیص داده می شوند و مراحل درمان برای کودک ساده تر خواهد بود.
چرا مراقبت از دندان شیری مهم است؟
در نظر بگیرید کودکی که دندان پوسیده دارد، نمی تواند تغذیه خوبی داشته باشد چرا که اگر گوشت لای دندانش گیر کند دیگر گوشت نمی خورد یا اگر با خوردن مواد قندی دندان دردش شروع شود از خوردن مواد قندی امتناع می کند. چنین کودکی دیگر از خوردن مواد پروتئینی، قندی و... خودداری می کند چرا که فکر می کند با خوردن این مواد دندان دردش شروع می شود.
والدین از این قضیه غافل هستند که دندان کودک پوسیده شده و فکر می کنند دندان شیری به مراقبت نیاز ندارد چرا که خود به خود می افتد. چنین کودکی علاوه بر دندان درد، بداخلاق و بی حوصله است؛ شاداب نیست، بازی نمی کند و شب ها درست نمی خوابد، همچنین در روند رشد او اختلال ایجاد می شود.
در نظر بگیرید این دندان شیری خراب شده و باید زودتر از ۱۲ ۱۱ سالگی آن را بکشیم. در چنین حالتی فک کودک کوچک، دندان ها جا به جا می شوند و جانشین همان دندان در ۱۱ سالگی نمی تواند سر جای اصلی خود دربیاید یا اگر دربیاید کج می شود که همه این مسائل ضرورت حفظ و نگهداری از دندان شیری را بیان می کنند. آمارها نشان داده بیشترین عفونت های قلبی و عروقی از عفونت های داخل دهان شروع می شوند. سعی کنید حتما مراجعه برای دوره های کنترل ۴ یا ۶ ماهه را در برنامه تان بگذارید. مراجعه به دندان پزشکی علاوه بر معاینه با دید تخصصی این امکان را می دهد که دندان پزشک در مورد رویش دندان، فلورایدتراپی به ما اطلاعات بدهد مثلا فلورایدتراپی ۲ بار در سال برای دندان های سالم انجام می شود. فلورایدتراپی می تواند روند پوسیدگی دندان را ۶۰ تا ۷۰ درصد کاهش دهد.
دکتر مهکامه میرکریمی*- دکتر شیرین معماران**
*متخصص دندان پزشکی کودکان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
**متخصص پروتزهای دندان و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد