روانشناسان و دیگر صاحب‌نظران استرس می‌گویند ، روی هم جمع شدن رویدادها (دگرگونی‌ها)ی زندگی که سازگاری فرد را با موضع خودش بر هم می‌زند، موجب استرس می‌شود. و این تشابه نزدیکی با مفهوم فیزیکی یا مهندسی استرس دارد. نزدیک به صد سال است که مفهوم استرس مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. اما نخستین بررسی‌های استرس در حوزه دانش پزشکی انجام شده اند. این مفهوم اکنون به موضوعی میان ـ رشته‌هایی در علوم انسانی، پزشکی و حوزه‌های وابسته تبدیل شده است. استرس ناشی از شغل، استرسی است که فرد معین بر سر شغل معینی دست‌خوش آن می‌شود، در این تعریف چند نکته نهفته است: شخص شاغل تا چه اندازه از تجربه برخوردار است (کارآزموده است یا تازه کار)، میزان قدرت و ضعف او در مقابله با شرایط موجود چقدر است، و چه نوع شخصیتی از خود در محیط کار نشان می دهد.
نشانه های استرس
«بیر» و « نیومن» در ۱۹۷۸ سه دسته از نشانه‌هایی را که در شرایط استرس شغلی بروز می‌کنند نام برده‌اند: نشانه‌های روانی، نشانه‌های جسمانی و نشانه‌های رفتاری.
▪ نشانه‌های روانی: آن دسته از مشکلات عاطفی و شناختی هستند که بر اثر ناراحتی ناشی از استرس شغلی بروز می‌کنند نارضایتی از شغل یکی از رایج‌ترین پیامدهای استرس شعلی است، با بی‌میلی و با تاخیر به سر کار خود می‌آید ، برای آن‌که کارش را به‌خوبی انجام دهد، دلیل چندانی نمی‌بینند. دیگر نشانه‌های روانی عبارت‌اند از: افسردگی، اضطراب، ملامت، احساس ناکامی، انزوا و بیزای.
نشانه‌های جسمانی را مشکل‌تر می‌توان تشخیص داد، زیرا در حالی که شرایط کاری معینی با بیماری‌ها و ناراحتی‌های جسمانی معینی همراه هستند، اما دشوار می‌توان فهمید که این ناخوشی‌ها تا چه اندازه نتیجه دیگر جنبه‌های زندگی شخص هستند با این حال شواهد مدارک پژوهشی نشان داده‌اند که همواره رابطه بین استرس شغلی و نشانه‌ها و بیماری‌های جسمانی معینی وجود دارد یکی از عمومی‌ترین نشانه‌های بیماری جسمانی مرتبط با استرس شغلی بیماری‌های قلبی – عروقی است.
نشانه‌های رفتاری به دو دسته تقسیم می‌شوند :
الف) دسته اول نشانه‌هایی هستند که می‌توان گفت به‌طور مستقیم متوجه خود فرد شاغل است. این دسته شامل رفتارهایی است مثل خوداری از کار کردن، پر خوری یا بی‌اشتهایی، رفتارهای ستیزه جویانه در برابر همکاران یا اعضای خانواده و به‌طورکلی مشکلات میان فردی
ب) دسته دوم از نشانه‌های رفتاری پیامدش به سازمان یا تشکیلات اداری بر می‌گردد، از جمله غیبت از کار، رها کردن شغل ، افزایش حادثه‌ها ناشی از کار فقدان بهره وری.
عوامل استرس
به‌طور کلی این عوامل در منابع را می‌توان به سه دسته طبقه‌بندی کرد: دسته اول عوامل «استرس زای فردی»، دسته دوم «رویدادهای زندگی» و دسته سوم عوامل « استرس زای سازمانی». عوامل فشار عصبی سازمانی عبارت‌اند از:
سیاست‌ها: ارزیابی غیر واقعی کارمندان (سیستم ارزشیابی نامناسب)، جابجایی مکرر و غیر ضروری، دستورالعمل‌های مبهم، عدم تساوی حقوق و مزایای افراد هم طراز، شرح وظایف غیر واقعی، مقررات غیر قابل انعطاف.
ساختارها: فرصت کم برای پیشرفت، تضادهای صف و ستاد، تمرکز در تصمیم‌گیری‌ها و عدم وجود مشارکت، تشریفات اداری دست و پا گیر و تخصص‌گرایی بیش از اندازه.
شرایط ایمنی: وجود اشعه‌ها و عوامل شیمیایی زیان آور، سرما و گرما و نوفه(سر و صدای) زیاد، ازدحام و عدم وجود محل کار اختصاصی، خطرات ایمنی و نور ناکافی.
مراحل و فرآیندها: سیستم کنترل نامناسب، اهداف مبهم و متضاد، ارتباطاط ضعیف، بازخور ناکافی و ضعیف از عملکردها، معیارهای ناقص و نادرست برای بخش عملکردها، اطلاعات ناکافی.
ابهام نقش در سازمان: ابهام در نقش از کمبود اطلاعات یا آگاهی اندک از نحوه انجام کار حاصل می‌شود. این ابهام احتمالاً به علت کارآموزی ناکافی، ارتباطات ضعیف، یا مضایقه کردن و یا ناجور جلوه دادن اطلاعات به وسیله همکاران یا سرپرست حاصل می‌شود. حاصل این ابهام نقش، تنش است که متعلق به فرد باشد.
تعارض نقش در سازمان: نقش فرد در سازمان، و کمتر و یا بیشتر از حد به‌کار واداشتن او، تعارض‌ها و تضادهایی را به‌وجود می‌آورد. در سازمان، تعارض نقش شامل: ناسازگاری بین وظایف شغل، منابع، قواعد و مقررات، و خود افراد می‌باشد. این تعارض نقش موجب ایجاد تنش در فرد می شود.
پیامدهای استرس
پیامدهای استرس را می توان به دو بخش عمده پیامدهای فردی و پیامدهای اجتماعی تقسیم کرد:
پیامدهای فردی: پیامدهای فردی نتایجی هستند که عمدتاً بر فرد اثر می گذارند. هر چند ممکن است سازمان نیز به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم از این پیامد متاثر می‌شود، ولی این فرد است که بهای اصلی را می پردازد. پیامدهای فشار عصبی را می توان به سه گروه رفتاری، روانی و جسمانی تقسیم کرد:
پیامدهای رفتاری؛ پیامدهای رفتاری فشار عصبی واکنش‌هایی هستند که ممکن است باعث ایجاد آسیب به فرد یا دیگران شوند. یکی از این نوع رفتارها سیگار کشیدن است. حادثه آفرینی، خشونت و به هم خوردن اشتها نیز از جمله پیامدهای رفتارهای فشار عصبی می‌باشند.
پیامدهای روانی؛ پیامدهای روانی فشار عصبی بستگی به سلامت جسمانی- روانی فرد دارند. هنگامی‌که اشخاص در محیط کار با فشار عصبی شدیدی مواجه می‌شوند، ممکن است دچار افسردگی، پرخوابی یا بی‌خوابی شوند. ممکن است فشار عصبی باعث بروز مشکل خانوادگی و ناراحتی‌های نیز بشود.
پیامدهای جسمی؛ فشار عصبی ممکن است باعث بروز بی نظمی‌های جسمی نیز بشود. پیامدهای جسمی فشار عصبی بر وضع جسمی فرد اثر می‌گذارند. به عوان مثال، بین ناراحتی و حمله قلبی با فشار عصبی رابطه وجود دارد. سایر پیامدهای ناشی از فشار عصبی شدید عبارت‌اند از: سردرد، کمردرد، زخم معده و ناراحتی های معده، ناراحتی های پوستی مانند جوش صورت و کهیر.
پیامدهای سازمانی: فشار عصبی پیامدهایی دارد که اثر مستقیم بر سازمان دارند:
عملکرد: یکی از پیامدهای واضح فشار عصبی شدید، کاهش عملکرد مناسب و درست است. این کاهش در مورد کارگران اجرایی به‌صورت کیفیت ضعیف کار و افت بهره‌وری متجلی می‌گردد و در مورد مدیران ممکن است به معنی تصمیم‌گیری غلط و یا برهم خوردن روابط کاری با دیگران به دلیل عصبانیت و ناسازگاری باشد.
کناره‌گیری: کناره‌گیری نیز می‌تواند نتیجه فشار عصبی باشد. مهمترین انواع کناره‌گیری عبارت‌اند از غیبت و استعفاء. اشخاصی که برای مقابله با فشار عصبی، دوران سختی را در محیط کار می‌گذرانند، احتمالاً بیشتر بیمار می‌شوند و یا به منظور پیدا کردن سازمان بهتری، به ترک سازمان خود می‌اندیشند.
طرز تلقی‌ها: یکی دیگر از پیامدهای مستقیم سازمانی فشار عصبی کارکنان به طرز تلقی مربوط می‌شود. همان‌طور که اشاره شد، رضایت شغلی، روحیه، تعهد سازمانی، همزمان با انگیزش فرد از فشار عصبی صدمه می‌بینند.
پیامد نهایی فشار عصبی که هم بر اشخاص و هم بر سازمانه‌ا اثر می گذارد واماندگی است. واماندگی یک احساس عمومی تحلیل رفتگی است و هنگامی به‌وجود می‌آید که فرد احساس کند فشارهای خیلی زیادی را تحمل می‌کند و منابع رضایت نیز خیلی کم می‌باشند. در این مرحله، ممکن است فرد کم کم از رفتن به سر کار احساس وحشت کند، ممکن است وقت زیادی را صرف انجام کار کند ولی موفق به انجام کار کمتر شود و ممکن است ناتوانی فکری و جسمی از خود نشان دهد.