آیا تا‌کنون این سؤال برای شما پیش آمده است که در زمان آلودگی یا وارونگی هوا چه ماسکی سلامت شما را حفظ خواهد کرد؟ يا در زمان شيوع بيماري‌هاي ويروسي نظير آنفلوانزا كدام ماسك مانع سرايت اين بيماري به شما خواهد شد؟ يا در زماني كه با جوهر نمك، آب ژاول يا ساير شوينده‌هاي محرك مشغول نظافت منزل هستيد چه نوع ماسكي مانع تحريك سيستم تنفسي شما مي‌شود؟
به گزارش سلامت نیوز به نقل از همشهری آنلاین، اگر در زمان‌هايي كه از طريق رسانه‌ها وضعيت آلاينده‌هاي هوا در حالت هشدار اعلام مي‌شود كمي به اطرافمان دقت كنيم، متوجه مي‌شويم كه افراد زيادي از ماسك‌هاي تنفسي استفاده مي‌كنند كه البته اغلب آنها را افراد مسن يا كودكان تشكيل مي‌دهند، اگر بيشتر دقت كنيم متوجه خواهيم شد كه ماسك‌هايي كه به‌صورت زده‌اند از انواع مختلفي است. اما آيا واقعاً ماسكي كه استفاده مي‌كنند مناسب است!؟ در اين مقاله قصد داريم اطلاعاتي را در اختيار شما بگذاريم تا بتوانيد بهتر به اين پرسش‌ها پاسخ دهيد.
|
نوع ماسك |
كارايي |
ساير ويژگي‌ها |
|
FFP1 |
80% |
- |
|
FFP2 |
94% |
حذف ايروسل هاي روغني |
|
FFP3
|
99%
|
حذف آيروسل هاي روغني
حفاظت قابل قبول در برابر بيوآيروسل
|
|
N95 |
95% |
حفاظت مطلوب در مطلوب بيوآيروسل
|
|
N99 |
99% |
حفاظت قابل قبول در برابر بيوآيروسل |
|
N100 |
99.97% |
حفاظت قابل قبول در برابر بيوآيروسل |
استاندارد
سازمان‌هاي مختلف استانداردهايي براي طبقه‌بندي و تست ماسك‌ها بيان كرده‌اند. 2استاندارد معتبر و پر كاربرد در اين زمينه استاندارد اروپا و استاندارد مؤسسه ملي ايمني و بهداشت حرفه‌اي ايالات متحده NIOSH است. اتحاديه اروپا ماسك‌ها را در 3كلاس FFP3، FFP2، FFP 1 طبقه بندي كرده است. NIOSH نيز ماسك‌ها را در 3كلاس N100، N99، N95 طبقه بندي كرده است. هر شركت توليد‌كننده ماسك درصورت تأييد شرايط اين استانداردها توسط مؤسسات مجاز، كد استاندارد را روي ماسك توليدي خود درج مي‌كند. لازم است هر ماسك تحت يك استاندارد توليد و تست شود.
راندمان جمع‌آوري
راندمان جمع‌آوري، در حقيقت نسبتي از آلاينده است كه توسط ماسك از هواي تنفسي فرد استفاده‌كننده حذف مي‌شود. راندمان جمع‌آوري بستگي به غلظت آلاينده و حد تماس مجاز مواجهه با آن دارد، لذا براي انتخاب يك ماسك مناسب، دانستن اين موارد لازم است.با توجه به غلظت آلاينده‌ها در كلانشهر‌هاي كشورمان استفاده از انواع FFP2 يا N95 كافي خواهد بود و استفاده از سري‌هاي بالاتر با توجه به مقاومت بيشتري كه ايجاد مي‌كنند برتري چنداني نخواهد داشت.
قطر ذرات جمع‌آوري كننده
ذرات معلق در هوا اندازه‌هاي مختلفي دارند، آسيب رساني اين ذرات صرف‌نظر از ماهيت شيميايي‌شان با قطر آنها ارتباط دارد به‌نحوي كه ذرات هر قدر ريزتر باشند جذب قسمت‌هاي پايين تري از دستگاه تنفس شده و آسيب‌هاي آن افزايش مي‌يابد.(البته اين قانون در مورد ذرات درشت تا قطر 0.5ميكرون صادق خواهد بود.) به همين دليل هم PM2.5 خطرناك‌تر از PM10 است. در همين جا لازم است اشاره كنيم ماسك‌هاي معمولي و ماسك‌هاي جراحي توانايي حفاظت دستگاه تنفس در مقابل اين ذرات را ندارند و انتخاب آنها بدين‌منظور اشتباه است.
مقاومت تنفسي
وجود هر جسمي در مقابل يك جريان ايجاد مقاومت خواهد كرد حال اگر اين جسم به‌گونه‌اي باشد كه سطح عبور جريان را نيز كاهش دهد مقاومت ايجاد شده نيز به طرز چشمگيري افزايش خواهد داشت. طبيعتاً ماسك نيز در مقابل جريان تنفس (هم دم و هم بازدم) مقاومت ايجاد خواهد كرد. همين عامل نيز باعث سخت شدن تنفس شده و فرد ماسك را كنار خواهد گذاشت و حتي ممكن است درصورت استفاده مداوم مانع دريافت اكسيژن كافي در فرد شود. شركت‌هاي توليد‌كننده براي كاهش مقاومت ماسك 2رويكرد مختلف اتخاذ مي‌كنند؛ اول استفاده از شير يكطرفه بازدم كه به آنها ماسك‌هاي سوپاپ دار مي‌گويند و ديگري بزرگ‌كردن سطح ماسك كه به اينگونه ماسك‌ها Big Eye مي‌گويند. برخي شركت‌هاي توليد كننده نيز از هر دو رويكرد بهره برده‌اند. نوع Big Eye مقاومت تنفسي را هم در دم و هم در بازدم كاهش مي‌دهد، اما نوع سوپاپدار باعث كاهش چشمگير مقاومت تنفسي در بازدم مي‌شود، همچنين از تعريق ناشي از تجمع بخار آب تنفس و گرماي تنفس در پشت ماسك تا حدود زيادي جلوگيري مي‌كند.
شكل ماسك
ماسك‌هاي تنفسي معمول در 2نوع فنجاني يا Cup و تاشو يا Folded وجود دارند كه هر كدام مزايايي دارند. با توجه به ماسك‌هاي موجود در بازار انواع تاشو به‌دليل قابليت حمل راحت، شكل‌پذيري راحت‌تر با شكل صورت و سطح بالاتر و در نتيجه مقاومت تنفسي كمتر بهتر هستند. نوع Cup نيز به اين دليل كه به‌طور كامل به‌صورت فرد استفاده‌كننده نمي‌چسبد راحتي بيشتري براي استفاده‌كننده در بر دارد.
ميكروارگانيسم‌ها
زماني كه ميكروارگانيسم‌ها در هواي تنفسي معلق باشند به آن بيوآيروسل مي‌گويند. بيوآيروسل‌ها مي‌توانند وارد ريه شده و در مواردي كه راه انتقال ميكروارگانيسم تنفسي باشد باعث بيماري‌زايي شوند. ويروس‌ها داراي قطر 20تا 300نانومتر و باكتري‌ها داراي قطر 0.3تا 1.5ميكرون هستند. ماسك‌هايي كه در بالا به آن اشاره شد در مورد باكتري‌ها راندمان خوبي دارند اما ماسك‌هاي سري N براي حفاظت تنفسي در برابر ويروس‌ها مناسب ترند. برخي تحقيقات نشان داده است كه FFP3 نيز راندمان قابل‌قبولي در حذف بيوآيروسل‌ها دارند، اما توصيه اغلب سازمان‌هاي متولي بهداشت ماسك‌هاي سري N به‌ويژه N95 است. علاوه بر اين ماسك‌ها، ماسك‌هاي جراحي (همان ماسك‌هايي كه اغلب كاركنان بيمارستان از آن استفاده مي‌كنند) نيز براي حفاظت در برابر ويروس‌ها استفاده مي‌شود، اما بايد به‌خاطر داشت اين ماسك‌ها بيشتر براي جلوگيري از انتقال آلودگي از كاركنان درماني به بيماران در شرايط استريل نظير اتاق‌هاي عمل، طراحي شده‌اند.
لايه زغال فعال
برخي ماسك‌ها داراي لايه زغال فعال هستند، زغال فعال باعث جذب فيزيكي آلاينده‌هاي فرار آلي(VOCs) نظير بنزن و تولوئن مي‌شود. اما با توجه به اينكه تنها مقادير اندكي زغال فعال را مي‌توان به اين صورت استفاده كرد، خيلي سريع (حتي قبل از اينكه شما آن را خريداري كنيد) اشباع شده و كارايي خود را از دست خواهند داد.
متعلقات ماسك
قطعه بيني: تمامي ماسك‌ها تنها زماني كارآمد خواهند بود كه دورتادور آن به‌طور كامل روي صورت بچسبد و از آنجا كه فرم صورت هر فرد با فرد ديگر متفاوت است بايد شكل ماسك قابل انعطاف باشد. بيشترين جايي كه ممكن است ماسك از پوست فاصله بگيرد اطراف بيني است. قطعه بيني در ماسك در حقيقت يك نوار باريك فلزي است كه به‌صورت عرضي روي بيني قرار گرفته و با فشردن شكل بيني فرد استفاده‌كننده را به‌خود مي‌گيرد و ماسك را روي پوست فيكس مي‌كند.
بند: بند ماسك بايد حالت ارتجاعي داشته به‌صورتي كه نه زياد شل و نه زياد سفت باشد، همچنين بايد در محل اتصال به ماسك به خوبي پرس شده باشد و به راحتي جدا نشود. بهتر است بند‌ها در پشت سر مهار شوند نه در پشت گوش‌ها.
بازه زماني تعويض
راندمان ماسك‌هاي تنفسي جمع‌آوري‌كننده ذرات به مرور زمان كه استفاده مي‌شوند، افزايش مي‌يابد اما همزمان مقاومت تنفسي آن افزايش يافته و تنفس با آن سخت‌تر مي‌شود، از همين رو درصورتي كه از اين ماسك‌ها براي حفاظت در برابر آلاينده‌هاي شيميايي استفاده مي‌كنيد مي‌توانيد تا زماني كه راحت نفس مي‌كشيد از آن استفاده كنيد. اما درصورتي كه براي كنترل بيوآيروسل‌ها از ماسك استفاده مي‌كنيد، پس از يك‌بار استفاده آن را داخل كيسه پلاستيكي گذاشته، در آن را گره بزنيد سپس در سطل زباله بيندازيد. همچنين درصورت پارگي يا آسيب جدي به الياف ماسك نيز مي‌بايست آن را تعويض كرد. در جدول زير برخي ويژگي‌هاي انواع پر كاربرد ماسك‌ها مطرح شده است.
اگر در كلانشهرها زندگي مي‌كنيد
اگر در كلانشهرها زندگي مي‌كنيد يقيناً به تابلوهاي نشانگر آلودگي هوا دقت كرده‌ايد. اين تابلوها اغلب 6نمودار ميله‌اي دارند كه نشان‌دهنده وضعيت 6پارامتر اصلي شاخص كيفيت هواست، اين 6پارامتر شامل ازن(O3)، منواكسيد كربن(CO)، اكسيدهاي ازت (NOx)، اكسيدهاي گوگرد (SOx)، ذرات كمتر از 2.5ميكرون(PM2.5) ذرات كمتر از 10ميكرون (PM10)است. 4پارامتر اول حالت گازي دارند ولي 2پارامتر بعدي يعني PM2.5 و PM10 حالت ذره‌اي دارند.
ماسك‌هاي مورد تأييد
مرجع رسمي تست و تأييد تجهيزات حفاظت فردي، ازجمله ماسك‌هاي تنفسي مركز تحقيقات و تعليمات حفاظت فني و بهداشت كار، وابسته به وزارت كار و رفاه اجتماعي است. اين سازمان به‌منظور آگاهي استفاده‌كنندگان تجهيزات حفاظت فردي ليست آن دسته از تجهيزات حفاظت تنفسي كه موفق به تأييد استاندارد مربوطه در آن مركز شده‌اند را به همراه مشخصات توليد‌كننده يا توزيع‌كننده آن در سايت رسمي خود به آدرس http://crtosh.mcls.gov .ir/page.php?64 بارگذاري و به روز رساني مي‌كند، لذا مي‌توان به‌منظور انتخاب مطمئن برند و مدل ماسك مورد نياز خود به اين مرجع مراجعه كرد.
نكات خيلي مهم!
هيچ كدام از ماسك‌هايي كه درباره آن صحبت شد توانايي حذف آلاينده‌هايي كه به‌صورت گاز يا مايع هستند را ندارند. به‌عبارت ديگر آلاينده‌هايي نظير كربن منواكسيد، ازن، اكسيدهاي گازي ازت و گوگرد را نمي‌تواند حذف كند.
هرگز از ماسك‌هاي معمولي كه هيچ استانداردي روي آن ذكر نشده براي حفاظت در برابر آلاينده‌هاي هوا استفاده نكنيد. اين ماسك‌ها كارايي بسيار پاييني در حذف ذرات خطرناك دارند.
هيچ كدام از ماسك‌هاي يادشده قادر به حذف گاز‌ها و بخارات حاصل از مواد شوينده يا سموم و آفت‌كش‌ها نيستند. براي كنترل اين آلاينده‌ها از ماسك‌هاي كارتريج‌دار كه شبيه ماسك‌هاي جنگي است استفاده مي‌شود! يقيناً از اين ماسك در خانه نمي‌توان استفاده كرد! از همين رو هنگام استفاده از اين مواد مهم‌ترين اقدام كاهش مواجهه مستقيم و استفاده از آن در محيط‌هاي بسته است.