شاید هنگامی که از پرتوها سخن به میان آید، در ذهن بسیاری پرتوهایی همچون ایکس و گاما متصور شود، اما باید توجه داشت گرچه ماهیت پرتوهای ایکس و گاما با ماهیت پرتوهای رادیویی و مایکروویو که در ارتباطات رادیویی مورد استفاده قرار می گیرند، مشابه است؛ اما به علت تفاوت بسیار زیاد در فرکانس، تاثیرات آنها بر انسان مشابه نیست.
البته در سطح دنیا نیز تاکنون آزمایشات و بررسی های گوناگونی از سوی برخی از مجامع علمی در خصوص مخاطرات امواج مخابراتی انجام شده است و برخی معتقدند امواج موبایل از مخاطرات جدی برخوردار است و در مقابل این عده گروهی نیز تاکید می کنند که مطابق تحقیقات صورت گرفته در سطح بین الملل تاکنون مضر بودن این تشعشعات اثبات نشده است.
در همین ارتباط میزگرد بررسی اثرات منفی تشعشعات تلفن های همراه با حضور تعدادی از کارشناسان و متخصصان این حوزه در خبرگزاری جمهوری اسلامی برگزار و طی آن مشخص شد تاکنون اثری از تشعشعات منفی آنتن های تلفن های همراه بر روی انسان مشاهده نشده است.
مدیرکل صدور پروانه سرویس های رادیویی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران که در این میزگرد حضور یافته بود با اشاره به نظارت سه دستگاه بر روی اثرات تشعشعات تلفن های همراه، تاکید کرد که تاکنون هیچ موردی از تاثیر منفی این تشعشات بر روی شهروندان مشاهده نشده است و مردم باید خیال شان از این بابت راحت باشد.
عظیم فرد با اشاره به اینکه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی وظیفه صدور پروانه اپراتوری برای ارائه کنندگان خدمات ارتباطی و فنآوری اطلاعات داده همراه را برعهده دارد، افزود: این سازمان روش های مفصلی را برای تحقق این امر مورد بررسی قرار داد و شرایط مطلوبی برای اپراتورهای کشور تعیین کرده است.
وی اضافه کرد: بخش بزرگی از این شرایط مربوط به وظایف خدماتی اپراتورها است که چگونگی سرویس دهی، سطح سرویس دهی، روابط آنها با مردم، با دولت و خود آنها با خودشان را تعیین می کند.
فرد بخش دیگری از شرایطی که برای اپراتورها تنظیم و امضا گرفته می شود را در ارتباط با مقررات مکمل در کشور دانست و گفت: این بخش شامل مباحث ایمنی، امنیتی و احترام به قوانین عام کشور است.
وی تاکید کرد: اپراتورها باید این مقررات را رعایت کنند به گونه ای که اگر اپراتوری بخواهد در مکانی آنتن نصب کند باید ملزومات شهری و مقررات را رعایت کرده، این در حالی است که در نزدیکی فرودگاه های کشور باید مقررات سازمان هواپیمایی را رعایت کرده و قوانین دیگر سازمان ها و مباحث فنی نیز مراعات شود.
مدیرکل صدور پروانه سرویس های رادیویی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران، مباحث مطروحه پیرامون اثرات تشعشعات تلفن همراه را مورد اشاره قرار داد و گفت: بخشی از تشعشعات مربوط به شبکه های اپراتوری و بخش دیگر آن به گوشی های در دست مردم مرتبط است.
وی با تاکید بر اینکه تعشعشات رادیویی موجود در کره زمین تنها منحصر به تشعشات تلفن های همراه نیست بلکه رادیو و تلویزیون از ده ها سال پیش سیگنال های رادیویی را منتشر می کرده اند، افزود: اگر این تشعشعات اندازه گیری شود، مشاهده خواهیم کرد سیگنال های رادیویی خیلی قدرتمندتر از تشعشعات تلفن های همراه است.
فرد افزود: اگر قدرت سیگنال های تلفن همراه با تلویزیونی مقایسه شود، متوسط تشعشعات تلویزیونی 10برابر از تشعشعات تلفن های همراه بیشتر است یعنی قدرت آنها در انتشار تشعشعات خیلی بالاتر است.
وی با اشاره به وجود شبکه های ماهواره ای که سیگنال های آنها بر روی کره زمین پخش شده است، تصریح کرد: آن چیزی که شبکه تلفن های همراه را متمایز کرده، تعداد زیاد دکل های این شبکه ها و در معرض دید مستقیم مردم قرار داشتن آنهاست که باعث ایجاد حساسیت شده است.
مدیرکل صدور پروانه سرویس های رادیویی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران با بیان اینکه طبق قانون حفاظت در برابر اشعه، تشعشعات شبکه های همراه ذیل نظارت سازمان انرژی اتمی ایران است که این سازمان باید نظارت خود را بر روی نه تنها شبکه های فعال بلکه شبکه هایی که هنوز فعال نشده اند نیز اعمال کند، افزود: کارشناسان این سازمان با استقرار در گمرکات کشور نظارت دقیقی بر روی واردات رسمی این تجهیزات دارند و دستگاهی بدون تایید آنها وارد نمی شود چه رسد به اینکه راه اندازی شود، ضمن آنکه هنگام نصب این تجهیزات، اندازه گیری تشعشعات انجام می شود و این کار همواره در حال انجام است.
وی در مورد گوشی های تلفن همراه نیز گفت: این گوشی ها باید حدی از استانداردها را رعایت کنند که نرخ جذب ویژه به عنوان یک پارامتر برای آنها تعریف شده است و از این سطح نباید فراتر باشد.
فرد با اشاره به اختصاص سه آزمایشگاه ویژه برای بررسی گوشی های همراه در کشور، تصریح کرد: این آزمایشگاه ها گوشی هایی که از مبادی قانونی وارد کشور می شوند را تست کرده و سلامت آنها را تایید می کند، هرچند که تست آنها در اسرع وقت صورت می گیرد.
وی با بیان آنکه سازمان تنظیم مقررات به عنوان ارائه کننده پروانه اپراتورهای کشور خود نیز تست های لازم در خصوص تشعشات را انجام می دهد، افزود: وب سایتی (درگاهی) در سازمان داریم که مردم می توانند با مراجعه به آن اعتراض خود در خصوص تشعشعات را ثبت کرده و مطمئن باشند در اسرع وقت رسیدگی خواهد شد.
مدیرکل صدور پروانه سرویس های رادیویی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران با اشاره به اینکه این درخواست ها با بررسی کارشناسان ظرف زمانی کوتاه رسیدگی شده و نتیجه نهایی بررسی ها به تایید سازمان انرژی اتمی ایران می رسد، تاکید کرد: ایمن بودن تنها از طریق سازمان انرژی اتمی ایران تایید می شود.
وی با بیان آنکه انجمن حفاظت در برابر اشعه داریم که بستر فراهم می کند، گفت: اینکه مردم بخواهند آنتن های ارتباطی از شهرها دور شوند باید بپذیرند که یا ارتباط خوب داشته باشند یا تعامل با این آنتن ها را بپذیرند زیرا این ابزار شهری است برای داشتن فنآوری های روز، اینکه فنآوری متوقف شود ممکن نیست اما نظارت ایمنی بر روی آنها انجام می شود.
فرد تصریح کرد: اخیرا فنآوری توزیع آنتن و استفاده از آنتن های توزیع شده بکار گرفته شده که در عین بهتر کردن ارتباطات، تشعشعات را نیز کاهش می دهد.
مدیرکل صدور پروانه سرویس های رادیویی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران تاکید کرد که براساس اندازه گیری های دقیق صورت گرفته تاکنون اثرات سوء تشعشعات آنتن ها بر روی انسان مشاهده نشده و تشعشعات تلفن همراه در تهران جایی نیست که از حد مجاز آن بالاتر باشد.
وی تصریح کرد: براساس اعلام سازمان انرژی اتمی ایران و طبق بررسی های صورت گرفته این سازمان تشعشعات تلفن همراه زیر یک دهم سطح استاندارد است و حتی به سطح استاندارد نیز نمی رسد.
وی با بیان آنکه مانیتورینگ تشعشعات تلفن همراه از ناحیه سه دستگاه خوداپراتورها، سازمان انرژی اتمی و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران انجام می شود، افزود: خیال مردم راحت باشد و بدانند تا زمانی که شبکه ها وجود دارند بررسی ها ادامه خواهد یافت.
فرد با تاکید بر اینکه سازندگان تلفن های همراه خود به دنبال کاهش اثرات تشعشعات تلفن همراه بر روی استفاده کنندگان هستند، گفت: تلفن همراه سهولت و راحتی را برای مردم در زندگی پیچیده شهری فراهم می کند بنابراین ایمنی آن مورد توجه ویژه سازندگان قرار دارد.
این کارشناس حوزه فنآوری اطلاعات با بیان آنکه نباید از تکنولوژی روز جهانی عقب بمانیم، تصریح کرد: باید زیرساخت های لازم را برای بهره مندی هرچه بیشتر از این تکنولوژی ها فراهم کنیم که دولت در این زمینه برنامه های خاصی تدارک دیده است.
وی خواستار اختصاص رشته های دانشگاهی بیشتر در زمینه تکنولوژی های نوین شد و تاکید کرد: باید برای بهره مندی از تکنولوژی های نوین ارتباطی فرهنگ سازی صورت گیرد و مردم اطلاعات خود را از مراجع علمی دریافت کنند.
** مردم تنها سخنان مراجع علمی همراه با خرد جمعی را بپذیرند
در ادامه مشاور مدیرعامل شرکت ارتباطات همراه اول نیز با بیان اینکه مردم هر سخنی را از هر کس قبول نکنند، گفت: باید برای پذیرش سخنان مراجع علمی که خرد جمعی نیز آن را تایید کند، در میان مردم فرهنگ سازی کرد تا مردم هر سخنی را بدون پشتوانه علمی و خرد جمعی نپذیرند.
سیدحسن سیدموسوی تنویر افکار عمومی را تابیدن نور به مسیر و پیمودن راه از سوی مردم با شناخت و آگاهی کافی دانست و تاکید کرد: پذیرش سخن مراجع علمی که خرد جمعی آن را تایید کند باید فرهنگ غالب در کشور شود.
وی با اشاره به مطالعاتی که در زمینه بررسی اثرات منفی تشعشات تلفن همراه انجام شده است، اضافه کرد: این مطالعات نشان دهنده آن است که تشعشعات منفی تلفن همراه هیچگاه به طور رسمی ثابت نشده است.
موسوی با اشاره به الزام اپراتورهای تلفن همراه به رعایت استانداردهای مربوطه، گفت: اپراتورهای تلفن همراه در واقع باید استاندارد های آی.سین.آیرپی (icnirp) و خط قرمزهای آن را مدنظر قرار دهند.
این کارشناس ارشد ارتباطات با بیان اینکه این استانداردها در حد مجاز می باشند، تصریح کرد: وقتی در این نوع استاندارد گفته می شود سطح آن خوب است معنایش این است که تشعشع منتشر شده زیر این استانداردها قرار دارد.
وی استانداردهای یادشده در زمینه تشعشعات تلفن همراه را بسیار دقیق ذکر و تاکید کرد: همواره باید اندازه گیری تشعشعات نشان دهنده آن باشد که میزان آنها زیر این استاندارد است.
سیدموسوی با بیان آنکه اپراتورها باید استانداردهای (icnirp) را رعایت کنند زیرا متولی قانونی تدوین استاندارد؛ سازمان ملی استاندارد ایران است، افزود: این سازمان استانداردهای رایج جهانی در این زمینه را به فارسی ترجمه کرده و همان ها را مدنظر قرار داده است و پروانه کسی که برای اپراتورها صادر می شود باید با تایید داشتن این استانداردها از سوی سازمان مذکور صورت گیرد.
مشاور مدیرعامل همراه اول تاکید کرد: سازمان انرژی اتمی ایران واحد قانونی رسیدگی کننده به پروانه استاندارد اپراتورها است که بسیار حساس نیز عمل می کند.
وی با اشاره به اینکه یک اپراتور تلفن همراه دو پروانه دارد که یکی پروانه کسب و کار و دیگری پروانه اشتغال به کار پرتوکاران و استفاده از منابع پرتوزا است، گفت: سازمان انرژی اتمی مرجع رسمی صادرکننده و تاییدکننده پروانه دوم است.
سیدموسوی با بیان اینکه پروانه دوم اپراتورها در ایران هر سه سال یکبار تمدید می شود، احراز تطابق کلیه تجهیزات مخابراتی وابسته با سایت ها با استانداردهای ایمنی و سازگاری الکترومغناطیسی، احراز تطابق روش های اجرای فونداسیون دکل، اجرای زمین الکتریکی، نصب گراندکیت آنتن برای حفاظت در برابر برق گرفتگی و اصابت صاعقه، مقاومت مصالح و سازه و پایداری سازه و تامین کلیه دستگاه های اندازه گیری پیشرفته و انجام کالبیراسیون مستمر آنها را از جمله شرایط لازم برای این تمدید برشمرد.
این کارشناس ارشد مسایل ارتباطی ایران با بیان آنکه در سازمان انرژی اتمی ایران دو مفهوم برای پرتوکار تعریف شده است، افزود: یکی آنکه شخص صلاحیت لازم برای کار در جاهای پرتوخیز را داشته باشد و یکی هم آن است که بتواند با دستورالعمل صحیح و دستگاه های مطمئن پرتوگیری عام انجام دهد.
وی گفت: بدین ترتیب اپراتورهای ایرانی برای فعالیت هایی که انجام می دهند به شدت تحت نظارت بوده و نمی توانند از دستگاه هایی استفاده کنند که کمترین خرابی را داشته باشد.
سیدموسوی با تاکید بر سخت بودن شرایط برای فعالیت اپراتورهای ایرانی، گفت: اپراتور اگر سایتی را در جایی که نیاز هست نصب نکند دو اتفاق برای وی رخ خواهد داد اول آنکه از سوی سازمان رگلاتوری به شدت جریمه خواهد شد چرا که مردم را از دسترسی به استفاده از آخرین تکنولوژی محروم کرده است.
مشاور مدیرعامل همراه اول اتفاق بعدی را فشار مردم از طریق نمایندگان مجلس برای نصب سایت عنوان کرد و افزود: از یک طرف مردم نمی خواهند از دسترسی به تلفن همراه محروم باشند و از طرف دیگر اجازه نصب سایت را نمی دهند لذا تکلیف اپراتور معلوم نیست.
وی با اشاره به تدوین شش محور برای رهایی اپراتورها از این تناقضات، گفـت: استفاده از منابع انرژی سبز برای تامین توان الکتریکی مورد استفاده سایت ها، حذف منابع احتمالی آلاینده محیط زیست، تامین الزامات قانون حفاظت در برابر اشعه، تامین الزامات انطباق با استانداردهای زیست محیطی، ایجاد خدمات همراه اول سلامت و تنویر افکار عمومی از حیث بی ضرر بودن تشعشع ناشی از آنتن سایت ها این شش محور تدوین شده هستند.
سیدموسوی با بیان اینکه باید به موضوع تشعشعات چندوجهی نگاه کرد، ادامه داد: تشعشات تلفن همراه براساس استاندارد های موجود اثر سویی ندارند.
مشاور مدیرعامل همراه اول تنویر افکار عمومی در بحث تشعشات تلفن همراه را بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: اگر این تنویر صورت نگیرد مردم دچار تشویش خواهند بود و این خطرناک است.
** امواج رادیوفرکانسی استاندارد سرطان زا نیستند
متخصص بیوفیزیک و سرطان مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه شهید بهشتی هم بااشاره به اینکه امواج رادیوفرکانسی سرطان زا نیستند، گفت: آژانس بین المللی تحقیقات IARC اعلام کرده تاکنون هیچ مطالعه ای ثابت نکرده که امواج رادیوفرکانس استاندارد سبب بروز سرطان شده است.
مینو شاهانی افزود: امواج هایی مانند تلفن همراه، تلویزیون و وای فای (Wi-Fi)که امواج استاندارد رادیوفرکانسی بهره می گیرند تاکنون اثبات نشده که سرطان زا هستند.
وی اظهار داشت: سه شهروند ایرانی در موقعیت شغلی یکسان که دز غیراستاندارد رادیوفرکانسی دریافت می کردند، براثر تاثیرات این امواج دچار سرطان پروستات شدند.
شاهانی با اشاره به اینکه مطالعه روی این افراد در مرکز تحقیقات سرطان انجام شده است، اظهار داشت: استاندارد در امواج تلفن های همراه و یا دکل های مخابراتی رعایت می شود اما افرادی که امواج رادیو فرکانسی غیراستاندارد دریافت می کنند در معرض خظر هستند.
وی به تاثیر رادیوفرکانسی در ایجاد برخی از آسیب ها اشاره کرد و گفت: ایجاد آسیب هایی مانند سقط جنین، یادگیری حافظه، اختلالات خواب و سطح هوشیاری و تاثیر روی دستگاه تناسلی به اثبات رسیده است.
شاهانی با اشاره به اینکه تلفن همراه حدود 20 سال در کشور استفاده می شود، گفت: ایجاد سرطان نیاز به چندین جهش ژنتیکی دارد تا در نهایت منجر به سرطان شود که این روند معمولا زمان بر است.
وی با اشاره به اینکه 10 درصد سرطان ها از طریق وراثت منتقل می شود، بیان کرد: بقیه آن به سبک زندگی بستگی دارد که مردم باید سبک زندگی سالم را فراگیرند.
وی اطلاع رسانی را عامل برای افزایش آگاهی مردم در این زمینه اعلام کرد و گفت: مردم باید راه های حفاظت از این مورد را به دقت فراگیرند.
** کشورهای جهان سوم، دو سوم مشترکان تلفن همراه را شامل می شوند
عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز با بیان اینکه استفاده از تکنولوژی در زندگی اجتماعی مردم به عنوان یک ضرورت پذیرفته شده است، گفت: براساس آماری که سال 2000 منتشر شده، کشورهای جهان سوم، دو سوم مشترکان تلفن همراه را تشکیل داده اند.
معصومه آباد با اشاره به کارکردهای تلفن همراه خاطرنشان کرد: تلفن همراه، تنها تلفن نیست و کارکردهای چندگانه آن موجب شده بدون تلفن همراه نتوان زندگی کرد و امروزه به عنوان یک ضرورت پذیرفته ایم که باید در کنار تلفن همراه زندگی کنیم.
عضو کمیسیون سلامت شورای اسلامی شهر تهران گفت: در اینکه سازمان های متفاوتی برای حفاظت انسان در مقابل تشعشعات اطراف وجود دارند و اینکه این تشعشعات در حد استاندارد باشند، بحثی نیست اما در ارتباط با تاثیر امواج بر سلامت انسان نظریه های مختلفی وجود دارد.
وی گفت: برخی معتقدند تشعشعات تلفن همراه هیچ تاثیر منفی ندارد و برخی نظریه ها نیز تاثیر متفاوت امواج در بروز بیماری ها را مطرح می کنند.
وی اظهار داشت: در این نظریه ها که براساس مطالعات مختلف مطرح شده، ارتباط تشعشعات با عوارض عصبی، چشمی، گوارشی و باروری مطرح شده است.
آباد افزود: به عنوان مسوول کمیته سلامت شورای اسلامی شهر تهران در سومین دوره شورای شهر با اعتراضات بسیاری از سوی شهروندان مواجه بودیم که نگرانی خود را از وجود آنتن های تلفن همراه و وجود دکل های مخابراتی با عنوان آنتن های بی.تی.اس به عنوان ابزار تقویت کننده امواج و سیگنال ها مطرح می کردند.
وی گفت: به دلیل اعتراض های زیاد مردم و نگرانی های شهروندان تبعات نصب آن را در شهرها بررسی کرده و متوجه شدیم که مطالعه ای در ایران در این خصوص انجام نشده است لذا تصمیم گرفتیم تاثیر این امواج بر روی پیامدهای باروری را با توجه به ماهیت و طبیعت امواج و نظریه هایی موجود ارزیابی کنیم.
عضو شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: با هماهنگی مشاور مدیرعامل شرکت ارتباطات همراه اول دستگاه استاندارد و معتبری با عنوان دستگاه ناردا که می توانست امواج را فارغ از اینکه از چه منبعی ساطع می شود، آنالیز و اندازه گیری کند، معرفی شد.
وی گفت: براین اساس می توانستیم امواجی را که در محیط وجود دارد اندازه گیری کنیم و دریابیم که بدن چه میزان امواج دریافت می کند.
وی با بیان اینکه با همکاری شرکت ارتباطات همراه اول پروژه دانشگاهی که حدود سه سال طول کشید، انجام دادیم گفت: در این مطالعه 400 مادر باردار به عنوان نمونه در 22 منطقه شهر تهران شناسایی و اثر امواج الکترو مغناطیسی را بر پیامدهای بارداری آنان مورد بررسی قرار دادیم.
وی با بیان آنکه پراکندگی و تراکم آنتن های تلفن همراه در مناطق مختلف شهر تهران یکسان نبود، افزود: مناطق شهر تهران را در این مطالعه بدون در نظر گرفتن تعداد آنتن ها در مناطق و پراکندگی آن طبقه بندی کردیم.
عضو شورای اسلامی شهر تهران تاکید کرد: در این مطالعه دستگاه های اندازه گیری حدود 12 نوع امواج الکتریکی و مغناطیسی را اندازه گیری و ثبت کرده و یک عدد تجمیعی ارائه می کرد.
وی گفت: به یک بار اندازه گیری بسنده کردیم و 400 دستگاه درب منزل نمونه های باردار نصب شده و پیامدهایی سقط جنین، وزن کم نوزاد هنگام تولد و مرده زایی مورد مطالعه قرار گرفت، هرچند در کنار آن موضوعات دیگری نظیر زایمان زودرس، فشارخون، سلامت کودک نیز مورد توجه قرار گرفت.
آباد با بیان اینکه این نمونه ها در طول نه ماه بارداری بررسی شدند، خاطرنشان کرد: وقتی به زمان زایمان رسیدیم از تعداد 400 نمونه 56 نمونه دچار سقط جنین شدند.
وی گفت: در مورد مرده زایی و وزن کم کودکان هنگام تولد هیچ تفاوت معناداری مشاهده نشد و تاثیر و ارتباطی بین امواج اندازه گیری شده و وزن کم کودکان و مرده زایی پیدا نکردیم.
عضو کمیسیون سلامت شورای اسلامی شهر تهران افزود: با توجه به اینکه در ارتباط با سقط جنین شرایط نمونه ها در وضعیت نرمال قرار داده شده و بسیاری از فاکتورهای موثر بر سقط جنین کنترل شده بود، عدد 56 قابل توجه بود.
وی با بیان اینکه ناچار شدیم نتیجه مطالعه را در معادله ای قرار داده و آن را تفسیر کنیم، گفت: از آزمون لایک لی هود که آزمونی معتبر، علمی و قابل استناد است استفاده کرده و میزان شانس بروز یک پیامد در مواجهه با یک اثر را بررسی کردیم.
این عضو شورای شهر گفت: در این مطالعه نمونه ها محدود بود و پیشنهاد دادیم که نمونه های بیشتری داشته باشیم که بتوانیم مطالعات عمیق تری انجام دهیم قطعا یافته ها اعتبار بیشتری پیدا خواهند کرد.
وی خاطر نشان کرد یافته ها در آزمون والد ارتباط معناداری وجود نداشت اگر چه سطح میان مواجهه کمتر از استاندار بود.
آباد اظهار کرد: مطالعه ما منطقه ای نبود و نمی خواستیم بدانیم کدام منطقه آسیب بیشتر یا کمتری دارند اما عجیب بود که فراوانی سقط جنین در یک یا دو منطقه شهر تهران بیشتر از سایر مناطق بود.
وی افزود: ضروت دارد که در رابطه با بحث آنتن های تلفن همراه با توجه به اینکه سازمان تنظیم مقررات ضوابط جانمایی را براساس اصول و شاخص های سلامت مورد بحث قرار داده، افراد آسیب کمتری ببینند.
وی تاکید کرد: ضرورت دارد که سازمان حفاظت از تشعشع فرآیند آگاه سازی مردم نسبت به این امواج را در یک فرآیند آموزشی مورد توجه قرار دهد.
وی گفت: درست است که نظریات مختلفی در خصوص امواج وجود دارد اما باید برآیند آموزشی مدونی برای شهروندان تعریف شود و افرادی که آسیب پذیر از جمله مادران باردار و کودکانی که در مرحله رشد هستند، اگر می توانند کمتر در معرض امواج قرار گیرند.
وی افزود: نیازمند انجام پژوهش های بیشتری در این زمینه و دستاوردهای بهتر و دقیق تری هستیم. (ایرنا)