نقش ایمنی مواد غذایی در تندرستی و سلامت جسم و روح انسان امری انکارناپذیر است. از این رو، تولید محصولات و فرآورده های غذایی سالم و ایمن برای انسان از اهداف همیشگی دولت ها و سازمان های فراملی همچون سازمان جهانی بهداشت و سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو) بوده است.
** کیفیت، قربانی کمیت
ایمنی مواد غذایی از اصول مهم و پذیرفته شده برای سلامت انسان در همه جوامع است، به این معنا که مردم یک جامعه از سلامت غذای مصرفی خود اطمینان خاطر داشته داشته باشند؛ اما در دگرگونی های بسیار جهان امروزی این اطمینان تا اندازه زیادی کمرنگ شده و از میان رفته است.
به نوشته تارنمای سازمان جهانی بهداشت، ایمنی مواد غذایی روز به روز در معرض خطرهای تازه ای قرار می گیرد. دگرگونی در شیوه تولید، توزیع و مصرف، پیدایش عوامل بیماری زای تازه و افزایش مقاومت ضدمیکروبی، ایمنی مواد غذایی را به چالش کشیده است (1).
با وجود پیشرفت هایی که در دانش و فناوری و افزایش بهره وری برای کشورها به دست آمده است، گاه در زمینه های گوناگون تولید به ویژه در عرصه فرآورده های زیستی از جمله تولیدات کشاورزی و مواد غذایی ارزش کیفی قربانی کمیت شده و سلامت و امنیت غذایی با خطر روبرو می شود.
عرضه مواد غذایی به طور فزاینده رو به جهانی شدن است و این امر به توجه بیش از پیش کشورها به تقویت ایمنی مواد غذایی نیاز دارد. از این رو، سازمان جهانی بهداشت شعار روز جهانی بهداشت در سال 2015 میلادی (1394 خورشیدی) را ترویج تلاش ها برای بهبود ایمنی مواد غذایی از مزرعه تا بشقاب (همیشه و همه جا) قرار داده است (2).
شاید زمانی که دانشمندان به نوآوری های مکانیکی و شیمیایی در زمینه صنعت و کشاورزی دست پیدا کردند هیچ گاه از پیامدهای زیانبار آن آگاه نبوده یا به آن توجهی نداشتند.
مکانیزه کردن کشاورزی که افزون بر بهره گیری از ماشین آلات، استفاده از سموم دفع آفات و همچنین اصلاح ژنتیکی بذرها را نیز شامل می شود، کمیت تولید و بازدهی محصول را در زمین های زراعی بالا برده و سودآوری اقتصادی بیشتری را برای بهره برداران به همراه داشته است.
افزایش کمیت و میزان بهره وری از نظر بهره برداران امری مطلوب است اما کاهش کیفیت تولیدات و فرآورده های کشاورزی را به دنبال دارد.
افزون بر آن سموم و مواد به کار رفته در مراحل گوناگون تولید، سلامت و ایمنی غذایی انسان ها را با خطرها و بیماری های بسیاری روبرو کرده است.
**تولید زیستی (ارگانیک)، اصل مهم کشاورزی پایدار
با وجود اینکه امروزه درباره پایداری در ابعاد گوناگون توسعه سخن بسیار می رود و پایداری در کشاورزی و محیط زیست نیز خیلی مورد توجه است اما نه فقط در کشور ما بلکه در سراسر جهان این موضوع تا اندازه زیادی نادیده گرفته شده و روز به روز سلامت انسان در معرض خطرهای بسیاری قرار می گیرد و چالش های زیادی در محیط زندگی او ایجاد می شود.
کشاورزی زیستی (ارگانیک) به عنوان شیوه ای از تولید در کشاورزی پایدار، چاره و راهکار مناسبی است که با کاهش خطرها و بیماری های ناشی از کاربرد مواد شیمیایی در تولید فرآورده های کشاورزی، سلامت و ایمنی غذایی را برای نسل کنونی و آیندگان به دنبال دارد.
این نوع از کشاورزی همسو با توسعه پایدار، عملیاتی است که با هدف کاهش مصرف نهاده های غیرطبیعی اجرا می شود و در آن استفاده از کود و سموم شیمیایی، مواد نگهدارنده سنتز شده، داروهای شیمیایی، اندامگان (ارگانیسم های) تولید شده به روش مهندسی ژنتیک و پساب ها کنار گذاشته می شود (3).
در ایران همچون دیگر کشورها، با وجود آگاهی مسوولان، کارشناسان و بهره برداران از پیامدهای زیانبار نهاده های شیمیایی و هشدار ها و تشویق های سازمان ها و نهادهای بین المللی برای کشاورزی پایدار، همچنان استفاده از مواد غیرطبیعی بالا است. این امر سلامت شهروندان و مصرف کنندگان را تهدید می کند.
در همین پیوند، روزنامه «جام جم» بیست و هفتم خردادماه 1393 نوشت: در مزارع و باغ های کشاورزی کشور استفاده بیش از اندازه سموم و کودهای شیمیایی برای تولید محصول بیشتر در شرایطی گسترش یافته که بقایای این مواد در محصولات کشاورزی به بروز بیماری های خطرناک و شیوع سرطان های گوناگون منجر شده است؛ این معضل در شرایطی رو به افزایش است که کارشناسان کشاورزی معتقدند بر چگونگی میزان استفاده از این سموم در مزارع کشاورزی نظارت چندانی صورت نمی گیرد (4).
استفاده پیوسته و بی رویه از سموم و کودهای شیمیایی در کشاورزی به ویژه در تولید محصول های گلخانه ای، استفاده از آب های آلوده در آبیاری و... نمونه هایی از مشکلات فراوانی است که کشاورزی کشورمان را به بستری آسیب زا تبدیل کرده و به توجه جدی و پیگیری های مسوولانه کارشناسان و دست اندرکاران نیازمند است.
کاربرد این نهاده ها در کشاورزی که بیشتر وارداتی هستند، در شرایطی صورت می گیرد که کیفیت آنها نیز زیر سوال است.
در کنار خطر مصرف بی رویه نهاده ها، این روزها انتشار خبرهایی درباره بهره گیری از ماده شیمیایی هورمونی وارداتی برای خوش رنگ کردن گوجه فرنگی، به نگرانی های مردم دامن زده و این در شرایطی است که وزارت بهداشت، جهاد کشاورزی و سازمان استاندارد هنوز واکنشی در این زمینه از خود نشان نداده اند (5).
به نظر می رسد الگوهای پایدار کشاورزی و به طور کلی توسعه پایدار در کشور ما همچون دیگر کشورهای در حال توسعه کمابیش نادیده گرفته می شود.
روشن است چنین امری از زیاده خواهی های نسل کنونی اعم از کارشناسان، مسوولان و مردمی ناشی می شود که دانسته یا ندانسته سرمایه ها و سلامت عمومی جامعه را به نابودی می کشاند.
بروز انواع بیماری ها به ویژه شیوع سرطان های گوناگون میان افراد جامعه یکی از مهمترین پیامدهای ناشی از کمیت سنجی به جای کیفیت خواهی و اعمال خودخواهانه نسل کنونی در قبال خود و نسل های آینده است.
منبع : خبرگزاری ایرنا