به گزارش خبرنگار«محیط زیست» خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، در کشوری که سرانه جنگلی پایینی دارد مرگ حتی یک درخت هم بسیار با اهمیت است؛ اما با این حال سیر نابودی جنگلهای ایران همچنان ادامه داشته و هر روز درختان بلوط بیشتری در پی بی توجهی مردم و مسئولین سر به دامان زاگرس می گذارند و به مرگی آرام و بی صدا جان می سپارند.
اینکه در اولین جلسه شورای عالی محیط زیست گزارشی از وضعیت جنگلهای زاگرس ارائه و با دستور رییس‌جمهور مقرر شود که مطالعات دقیق‌تری برای حل بحران نابودی جنگل های زاگرس صورت گیرد جای خوشحالی بسیاری دارد؛ چرا که می توان امید داشت با گذشت پنج سال از شیوع بیماری" زغالی بلوط" و تهیه چندین طرح حفاظتی و تکرار ماجرای عدم تامین اعتبار، اینبار با سرعت بیشتری به مسئله این جنگلها رسیدگی شود.
یک ششم جنگلهای زاگرسی کشور آلوده به بیماری ذغالی بلوط
300 هزار هکتار از جنگلهای بلوط در وضعیت بحرانی
به گفته کامران پور مقدم، مدیر کل دفتر امور جنگلی سازمان جنگل، مراتع و آبخیزداری کشور، در حال حاضر یک ششم جنگلهای زاگرسی کشور آلوده به بیماری ذغالی بلوط بوده و از این یک میلیون هکتار نیز، 300 هزار هکتار با آلودگی بیش از 50 درصد در وضعیت بحرانی قرار دارند.
وی با بیان اینکه جنگلهای زاگرسی هفت استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، لرستان، کرمانشاه و فارس را در گیر بیماری قارچی زغالی بلوط هستند، به خبرنگار ایسنا می‌گوید: با وجود پراکنده بودن مناطق بحرانی می‌توان گفت استان‌های ایلام، لرستان و کرمانشاه به ترتیب دارای بیشترین مناطق بحرانی هستند.
مدیر کل دفتر امور جنگلی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، در خصوص چرایی شدت بیماری زغالی بلوط در این سه استان اینگونه پاسخ می‌دهد: بر اساس تحقیقاتی که سازمان جنگلها با همکاری موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع انجام داده مشخص شده است که مناطق بحرانی عمدتا جنگلهای لبه‌ای یا حاشیه‌ای هستند؛ یعنی جایی که مناطق گرمسیری تمام شده و وارد مناطق معتدل زاگرسی می‌شویم که این مسئله نشان می‌دهد تغییرات آب و هوایی به وجود آمده، در شدت یافتن این بیماری تاثیرگذار بوده است.
برای کنترل آفات درختان بلوط جنگلهای زاگرس 300 میلیارد تومان پول لازم است
سرپرست دفتر امور جنگلی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور با اشاره به مشکل همیشگی عدم تامین اعتبار برای مدیریت جنگل های زاگرسی می گوید: برای کنترل آفات درختان بلوط جنگلهای زاگرس 300 میلیارد تومان پول لازم است که اگر این اعتبار تامین نشود بیماری خشکیدگی بلوط همچنان پیشرفت می‌کند.
سابقه بیماری زغالی یا خشکیدگی بلوط در کشور به سال 87 می‌رسد، نکته‌ای که پورمقدم عنوان و در عین حال یادآوری می کند: از همان سال سازمان جنگلها، با همکاری موسسه تحقیقات گیاهپزشکی و موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع از مناطق بازدید کرده و پس از بررسی هر منطقه علت این پدیده را وجود سه نوع سوسک چوب‌خوار عنوان کردند.
به گفته مدیر کل دفتر امور جنگلی سازمان جنگلها، در سال 89 طرح جامعی برای کنترل این پدیده تهیه شد و در سال 90 با اجرای یک دستور العمل ضربتی، چند عملیات اجرایی هم انجام شد که به دلیل محدودیت‌های اعتباری ناقص ماند و در سال 91 نیز کارگروه ویژه‌ای متشکل از صاحبنظران کارشناسان و محققان جنگل شناسی تشکیل و مجددا دستور العمل جامعی به استان‌های درگیر ابلاغ شد که در آن راهکارهای اجرایی برای کنترل و پیشگیری از این پدیده مشخص شده بود.
پور مقدم خاطر نشان می کند: بیماری زغالی بلوط سابقه‌ای بسیار طولانی در کشورهای حوزه مدیترانه، انگلستان و آمریکا داشته و در برخی کشورها پیشینه آن به 200 سال پیش باز می‌گردد.
وی با بیان اینکه بیماری زغالی بلوط در برخی زیرپایه‌های بلوط جنگلهای شمال نیز مشاهده شده است، تصریح می کند: البته این مسئله در جنگلهای شمال میان درختان بلوط گسترش چندانی نداشته و در عوض با خشکیدگی گونه‌ی منحصر به فرد شمشاد مواجه هستیم که سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور برای آن نیز تمهیدات ویژه‌ای اندیشیده است.
در حال حاضر یک ششم جنگلهای زاگرسی کشور آلوده به بیماری ذغالی بلوط بوده و از این یک میلیون هکتار نیز، 300 هزار هکتار با آلودگی بیش از 50 درصد در وضعیت بحرانی قرار دارند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا با درمان و جلوگیری از گسترش بیماری خشکیدگی بلوط امکان بازگشت مجدد آن وجود دارد یا نه می گوید: اکوسیستم‌های جنگلی از پیچیده ترین اکوسیستم‌های جهان محسوب می‌شوند که هیچ چیزی در آنها صد در صد نیست اما ما سعی می‌کنیم اکوسیستم‌های جنگلی کشور را به نحوی مدیریت کنیم که زادآوری و پایداری جنگلها تقویت شود.
93 درصد بلوط‌های زاگرسی شاخه زاد هستند
حضور دام بیش از ظرفیت عامل جلوگیری از دانه زادی جنگل ها
حیات یک اکوسیستم جنگلی زمانی تضمین می شود که زادآوری آن از طریق بذر باشد اما به گفته مدیر کل دفتر امور جنگلی سازمان جنگلها، آبخیزداری و مراتع کشور، در حال حاضر زادآوری 93 درصد از درختان بلوط جنگلهای زاگرس به جای بذر از طریق شاخه زنی است.
پور مقدم ادامه می دهد: از آنجا که این درختان هم سن بوده و ارتفاع آنها کم تر از پنج متر است توانایی تولید بذری که قوه نامیه داشته باشد، ندارند. چرا که متاسفانه در 50- 60 سال گذشته جنگلهای این مناطق قطع یکسره شده و به صورت شاخه زاد درآمده‌اند و به همین دلیل در معرض آسیب‌های بسیاری قرار دارند.
وی تاکید می کند: در حال حاضر تنها کاری که می‌توان انجام داد این است که عملیات پرورش این جنگلها را به سمت دانه زادی پیش ببریم؛ اما شرایط اکوسیستم زاگرس به نحوی است که نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم. چرا که خاک حاصلخیز این جنگلها از بین رفته و حضور دام بیش از ظرفیت رویشگاه‌ها باعث کوبیده شدن خاک شده است.
دیر کل دفتر امور جنگلی سازمان جنگلها، آبخیزداری و مراتع کشور با بیان اینکه اگر نهالی در کف جنگلها نباشد پایه‌های فعلی نمی‌توانند بقای اکوسیستم را تضمین کنند، اضافه می کند: همچنین زراعت در زیراشکوب جنگلها باعث شده که هیچ گونه زادآوری در کف جنگلها باقی نماند.
مشارکت جوامع محلی شاهکلید نجات بلوط های زاگرس
کشاورزی و چرای دام همچنان نفس جنگل های زاگرس را تنگ تر می کنند
کاظم نصرتی نصرآبادی، رییس جامعه جنگلبانی ایران درباره علت طغیان این آفت، می گوید: در سال‌های اخیر به دلیل تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها و تبدیل بارش‌ها از برف به باران مقدار رطوبت جنگلها کاهش یافته و باعث تضعیف درختان شده است که آن را مستعد آفات و امراض می‌کند. همچنین در قسمت‌هایی از جنگلهای زاگرس نیز به دلیل چرای بیش از حد دام و شخم زدن کف جنگل، اجازه ادامه حیات از جنگلها گرفته شده و تنها درختان کهنسال باقی مانده اند که آنها نیز بعد از مدتی نابود می‌شوند.
هادی کیا دلیری رییس انجمن علمی جنگلبانی ایران نیز با بیان اینکه کشاورزی مهمترین عامل تخریب جنگل های زاگرس است، اضافه می کند: کشاورزان با شخم زدن زمین زیر درختان فرصت زادآوری را از جنگل گرفته و اجازه نمی‌دهند نهالی باقی بماند تا جنگلها برای آیندگان حفظ شوند.
وی ادامه می دهد: مدیریت اشتباه و رفت و آمدهای ناآگاهانه مردم و گردشگران به مناطق جنگلی از دیگر عوامل مهمی است که هر کدام نقش بسیار مهمی در تخریب و نابودی جنگلها دارند؛ زیرا 95 درصد افرادی که وارد مناطق جنگلی می‌شوند نسبت به کارهایی که باید انجام دهند هیچ اطلاعی ندارند و اکنون توریسم و گردشگری در جنگلهای ما به شدت مخرب و بی‌قاعده است.
وی می افزاید: در بسیاری از مواقع گفته می‌شود که معیشت مردم به شدت به جنگل وابسته بوده و نمی‌توان آنها را از بهره‌برداری در جنگلها منع کرد اما این نیازی است که دیگر ارگان‌های کشور باید برای آن چاره‌ای بیندیشند.
سازمان جنگلها به تنهایی نمی‌تواند کاری را انجام بدهد
ریییس انجمن علمی جنگلبانی ایران در خصوص راه توقف روند نابودی جنگل های زاگرس و کنترل بیماری زغالی بلوط با بیان اینکه تاکنون توقعات اشتباه بسیاری از سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور داشته‌ایم، می گوید: مسئله حفاظت از جنگلها فراسازمانی بوده و سازمان جنگلها به تنهایی نمی‌تواند کاری را انجام بدهد؛ مثلا زمانی که موضوع اشتغال زایی و تخریب جنگلها با یکدیگر تداخل پیدا می‌کند سازمان جنگلها به تنهایی نمی‌تواند کاری را از پیش ببرد بلکه سازمان‌های دیگر باید برای حل این مشکل اقدام کنند.
پور مقدم مدیر کل دفتر امور جنگلی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، نیز راهکار اصلی حفاظت از جنگلهای بلوط را کاهش عوامل تخریب توسط جوامع محلی می داند و می گوید: بدون مشارکت مردم به یکباره نمی‌توانیم الگوی کشت را تغییر داده و دام‌ها را از جنگلها خارج کنیم. از سویی جوامع محلی را به عنوان یکی از اجزای اکوسیستم به حساب می‌آوریم چرا حضور آنها در جنگلها به هر صورت ناگزیر است اما باید در نظر داشت حضور این افراد باید متناسب با نوع اکوسیستم جنگل باشد. به همین دلیل در سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشوربرای تغییر الگوی کشت به دنبال توسعه گیاهان دارویی از نوع گونه‌های بومی هر اکوسیستم هستیم تا از این طریق هم به پوشش گیاهی منطقه کمک شود و هم منبع درآمدی برای جوامع محلی باشد.
به گفته وی طرح توسعه کشت گیاهان دارویی تا کنون در هفت استان به اجرا درآمده است.
مدیریت اشتباه و رفت و آمدهای ناآگاهانه مردم و گردشگران به مناطق جنگلی از دیگر عوامل مهمی است که هر کدام نقش بسیار مهمی در تخریب و نابودی جنگلها دارند؛ زیرا 95 درصد افرادی که وارد مناطق جنگلی می‌شوند نسبت به کارهایی که باید انجام دهند هیچ اطلاعی ندارند و اکنون توریسم و گردشگری در جنگلهای ما به شدت مخرب و بی‌قاعده است.
نصرتی رییس جامعه جنگلبانی ایران نیز در خصوص نقش مردم در اداره جنگلها تاکید می کند: مردم می‌توانند به صورت مشروط نقش خوبی در اداره منابع طبیعی داشته باشند و اگر تنها در این مورد شعار دهیم آدرس غلطت و کد اشتباه به مردم داده‌ایم که باعث تخریب منابع طبیعی خواهد شد.
وی می افزاید: شیوه و معیشت جوامع محلی به طبیعت وابسته است و اگر هزینه و فایده مشارکت مردم مشخص بوده و قابل ارزیابی باشد می‌توان از این ظرفیت استفاده کرد.
جنگلهای زاگرس باید طرح جنگلداری داشته باشند
رییس جامعه جنگلبانی ایران با تاکید بر لزوم اجرای طرح های جنگلداری در جنگل های زاگرسی مانند جنگل های شمال، اضافه می کند: جنگل یک مجموعه زنده است و در جامعه زنده‌ای به مدیریت و مواظبت احتیاج دارد بنابراین باید در همه جنگلها طرح‌های مدیریتی داشته باشیم.
نصرتی با اشاره به طرح‌های انتقال آب بین حوزه‌ای در محدوده زاگرس و تاثیر آن در نابودی جنگلهای بلوط ادامه می‌دهد: متاسفانه همیشه فکر می‌کنیم می‌توانیم بدون توجه کردن به تبعات پروژه‌ها اقدام کنیم و همین مدیریت غلط و غیراصولی باعث شده که طبیت ما به سمت نابودی پیش برود. هرجا نهر آبی وجود دارد نظام خاصی در اکوسیسم آن منطقه به وجود آورده و همه منابع زیستی اطراف به آن وابسته است و هر تغییری که در دیم آبی مناطق به وجود آید در نهایت باعث نابودی منطقه می‌شود.
کنترل آفات در برخی مناطق آلوده با اجرای عملیات پرورشی و بهداشتی
بر اساس تجربیات بین المللی بخشی از درختان که به این بیماری مبتلا می‌شود باید در همان عرصه معدوم و امحاء شوند، این گفته مدیر کل دفتر امور جنگلی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور است که تاکید می کند این برنامه مورد تایید نمایندگان فائو نیز قرار گرفته است.
وی همچنین با تاکید بر اجرای عملیات پرورشی و بهداشت و آبخیزداری برای کمک به رویشگاه‌های منطقه، می گوید: برای تقویت رویشگاه‌ها نهال‌هایی از گونه‌های مقاوم بلوط که در مقابل این پدیده از خود مقاومت نشان داده‌اند تهیه شده است اما به دلیل محدودیت‌های اعتباری نمی‌توانیم این کار را در سطح وسیع تری انجام دهیم.
مدیر کل دفتر امور جنگلی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور می افزاید: با اجرای عملیات پرورشی و بهداشتی در برخی مناطق این پدیده کنترل شده و درختانی که تحت استرس قرار گرفته بودند وضعیت بهتری پیدا کرده‌اند.
پورمقدم با اعلام خبر تشکیل کارگروهی برای رسیدگی به موضوع بیماری زغالی بلوط به ریاست مهندس جلالی رییس سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور می افزاید : نشست‌های این جلسات به صورت هفتگی برگزار شده و در نهایت طرح جامعی با جمع بندی نظراتی که در این جلسات مطرح می‌شود. طرح جامعی به دولت ارائه خواهد شد و با توجه به توجه مسئولین و تاکید دکتر روحانی در شورای عالی محیط زیست باید به صورتی ویژه برای کنترل این پدیده اعتباری در نظر گرفته شود.
منبع : خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)