بیماریهای شغلی

مقدمه

بیماریهای شغلی بیماریهایی هستند که به دلیل خصلت کار و در محیط کار که دارای عوامل زیان آور اثرگذار بر سلامت شاغلین هستند بوجود می آیند خصوصیت بیماری های شغلی قابل اندازه گیری و قابل کنترل بودن آنها می‌باشد.

علیرغم اینکه بنظر می رسد اینگونه بیماریها از شیوع کمتری نسبت به سایر بیماریها برخوردارند، شواهد نشان دهنده آن است که گروه عظیمی از افرادی که به نوعی شاغل محسوب می شوند (خصوصاً در کشورهای در حال توسعه) مبتلا به اینگونه بیماریها هستند. بیماریهای شغلی در صورت بروز و ابتلا می‌توانند فرد مبتلا را ناتوان از انجام فعالیت ها نمایند. بروز بیماریهای شغلی می تواند بر اساس دو عامل پیشگیری کننده کاهش یابد :

1. کنترل و ارزیابی مداوم عوامل زیان آور در محیط کار
2. معاینات قبل از استخدام و معاینات دوره ای

بیماریهای شغلی در صورت تشخیص زودرس در مراحل اولیه قابل پیشگیری و کنترل است.

عوامل اثرگذار بر سلامت شاغلین

محیط کار دارای عوامل مختلفی است که هر کدام می تواند سلامت کارگران و سایر افرادی که به     گونه ای در معرض آن قرار می گیرند را تهدید نماید. این عوامل عبارتند از:

1. عوامل شیمایی محیط کار
2. عوامل فیزیکی محیط کار
3. عوامل بیولوژیکی محیط کار
4. عوامل ارگونومیکی و روانی محیط کار

محیط کار به تنهایی عامل بیماری زایی نیست بلکه شرایط، طرز تفکر شخص و عدم رعایت اصول بهداشت نیز از عوامل تشدید کننده می باشد.

بیماریهای شغلی دارای مدت مسئولیت هستند و آن مدتی است که کارگر بعد از قطع تماس با عوامل بیماریزای محیط کار، علائم بیماری را بروز می دهند، در این صورت است که بیماری او ناشی از کار شناخته می شود.

مدت مسئولیت، مسئولیت کارفرما (بیمه گر) در قبال کارگر است. در مدت زمانی که کارگر در محیط آلوده و بیماریزا کار می کند، طبیعی است که مسئولیت هر نوع خطر از جانب محیط کار که کارگر را تهدید کند با کارفرما است؛ علاوه بر آن حتی زمانی که کارگر از کار خود جدا شد در صورت بروز بیماری ناشی از کار، مسئولیت بر عهده کارفرما است.

تمامی مشاغل دارای خطراتی هستند که باید آنها را شناخته و راه های جلوگیری از آنها را به کار بست. مشاغل زیر به عنوان مثال ارائه می گردد:

• کارگری که در واحد صنعتی با جیوه، سرب و یا مواد شیمیایی سر و کار دارد، ممکن است دچار مسمومیت حاد و یا بیماری مزمن شود.
• کارگر معدن در اثر گرد و غبار یا گازهای معدنی، دچار بیماری ریوی می شود.
• کشاورزان در معرض سموم ممکن است دچار بیماری شوند.
• رانندگان، خلبانان و کسانی که در کارگاه های پر صدا کار می کنند دچار عوارض کاهش شنوایی خواهند شد.
• افرادی که با مواد شیمیایی سر و کار دارند ممکن است به بیماریهای پوستی، تنفسی و … دچار شوند.
• کارمندان اداری به علت بی حرکتی و یا کم تحرکی و یا کار در نور ضعیف و غیر استاندارد می توانند دچار بیماریهای اسکلتی، عضلانی و چشمی شوند.

بیماری های شغلی بر حسب عامل فیزیکی مولد بیماری در محیط کار:

این بیماری ها عبارتند از:

1. بیماریهای و عوارض ناشی از گرما که ممکن است دچارگرفتگی عضلانی، گرمازدگی و جوش های گرمایی شوند.
2. بیماریها و عوارض ناشی از سرما که ممکن است دچار یخ زدگی، هیپوترمی یا کاهش حرارت مرکزی بدن، آسم و روماتیسم شود.
3. بیماریها و عوارض ناشی از نور، سبب ایجاد خستگی اعصاب، کاهش سلامت چشم و قدرت بینایی و عدم دقت عمل در کار و کاهش رغبت در کار می شود.
4. بیماریها و عوارض ناشی از صدا، سبب ایجاد کری شغلی، افزایش فشار خون، کم خوابی،        عصانیت و … شود.
5. بیماریها و عوارض ناشی از ارتعاش سبب ایجاد ضایعات استخوانی، ضایعات بافت های نرم و ضایعات مفصلی می گردد.
6. بیماریها و عوارض ناشی از تشعشعات یونیزان و غیر یونیزان سبب بوجود آمدن ضایعه در مراکز خونساز، ضایعات دستگاه گوارش و ضایعات سیستم اعصاب مرکزی خواهد شد.

بیماری های شغلی  بر حسب عامل شیمیایی :

بیماری های شغلی را بر حسب عامل شیمیایی و تأثیرات آن بر روی ارگان های بدن می توان به صورت ذیل دسته بندی کرد:

1. مواد التهاب آور :

این مواد محرک و دارای اثر سوزاننده و تاول زا بوده سبب متورم شدن سطوح مخاط مرطوب می شود و قسمت فوقانی دستگاه تنفس را مورد حمله قرار می دهد؛ مانند : آلدئیدها، فرمالدئیدها، گرد و غبار، آمونیاک، اسید کرومیک، گارهای سولفور و سولفوریک.

تعدادی نیز دستگاه تنفسی تحتانی را تحت تأثیر قرار می دهند؛ مانند : تری کلرید آرسنیک، بی اکسید و تری اکسید ازت و …

2. مواد خفگی آور :

این مواد به علت اختلال در اکسیداسیون نسوج سبب خفگی خواهند شد، که خود شامل دو دسته اند : 1- مواد خفقان آور ساده و 2- مواد خفقان آور شیمیایی.

• مواد خفقان آور ساده : گازهایی هستند که از نظر فیزیولوژیکی بی اثر بوده و  بطور کلی با رقیق کردن هوا و اکسیژن موجود در هوای تنفسی سبب کاهش اشباع خون از اکسیژن می شود. مانند : اتان و متان و …
• مواد خفقان آور شیمیایی : به علت اثراتی که دارند از عمل حمل اکسیژن توسط خون از ریه ها جلوگیری می کنند و یا اکسیژنه کردن نسوج را هر چند هم که خون دارای اکسیژن کافی باشد مختل می کنند. مانند : اکسید دو کربن، سیانوژن، اسید سیانیدریک و …

3. مواد بیهوشی آور مخدر :

این مواد بدون عوارض شدید سیستمیک اثر می گذارند. تعدادی از آنها رخوت آور بوده و بر روی سلسله اعصاب مرکز تأثیر دارند، مانند : هیدروکربورهای استیلنی، ترکیبات اتر، کتون های آلفاتیک و …

4. سموم سیستمیک :

این مواد سبب صدماتی به بعضی از اعضاء داخلی مانند کبد، کلیه ها و ریه ها می شود. اغلب هیدروکربورهای هالوژنه ترکیباتی هستند که باعث تخریب سیستم خونساز می شوند. مواد شیمیایی همچنین می توانند سبب بوجود آمدن مسمومیت شوند. از جمله : آرسنیک، آهن، روی، سرب، کروم، کادمیوم، نیکل و همچنین حشره کش ها را نام برد.

بیماریهای ناشی از از عوامل ارگونومیکی و روانی:

این بیماری ها به سبب خستگی های مفرط ناشی از کار در اثر عدم تطابق ابزار با کارگر بوجود می آید.

لذا برای نگهداری و ارتقاء سطح سلامت جسمی و روحی کارگران در همه مشاغل باید عوامل زیان آور محیط کار شناسایی، اندازه گیری، ارزیابی و کنترل شده و معاینات قبل از استخدام و دوره ای به منظورهای ذیل انجام پذیرد :

• تعیین سطح سلامت شاغلین
• تشخیص زودرس بیماریها و درمان آن
• انتخاب کارگران برای مشاغلی که متناسب با ظرفیت های جسمی و روانی آنان باشد.
• تطبیق ابزار کار با وضعیت جسمانی - روانی کارگر
• پیشگیری از بیماریهای ناشی از کار

به خاطر داشته باشید برای پیشگیری از بیماریهای ناشی ار کار و ارتقاء سلامت موارد زیر را مد نظر داشته باشید :

• عوامل زیان آور محیط کار را شناسایی کنید.
• عوامل زیان آور را ارزیابی کنید.
• عوامل زیان آور را کنترل کنید.