قسمت اول : نیازهای اساسی[1]
زمانی که خداوند انسان را خلق کرد، او را با مجموعه ای از نیازهای اساسی آفرید که به آنها نیازمند باشد. در واقع انسان بدون برآورده کردن این نیازها قادر به زندگی نیست. مثل:
-
نیاز به نوشیدن
-
نیاز به خوردن
-
نیاز به شغل
-
نیاز به ازدواج
-
نیاز به ایمنی
یکی از نیازهای اساسی انسان داشتن امنیت است و این یک نیاز فطری و طبیعی است؛ اما متأسفانه چون به این نیاز اهمیت داده نشده، در برخی از موارد داشتن امنیت به فراموشی سپرده شده است. به عنوان مثال، کارگر برای به دست آوردن پول بیشتر سیستم ایمنی ماشین آلات را نادیده می گیرد و از آن پیروی نمی کند. از طرفی در تحقیقات انجام شده ثابت شده است کسی که ازدواج می کند، کمتر ریسک می کند و بهتر سرپرستی می کند لذا فرد متأهل ایمنی را بیشتر رعایت می کند. در نتیجه ما باید علمی را به کار بگیریم که این نیاز کمرنگ شده جایگاه واقعی خود را پیدا کند.
قسمت دوم : ادیان[2]
با آمدن ادیان مختلف، تأکید بر ایمنی رواج بیشتری پیدا کرد. از آنجایی که بزرگان ادیان مختلف سعی داشتند با حفظ جان پیروان خود، دین خود را گسترش دهند، به طور غیرمستقیم به مسأله ایمنی می پرداختند. در دین اسلام که کامل ترین دین الهی است نیز مسأله ایمنی به حد کمال خود رسیده و به آن تأکید فراوان شده است. شاید بتوان از جهتی تاریخ توجه به ایمنی را با تاریخ پدید آمدن ادیان الهی و تأکید فراوان پیامبران به مسأله ایمنی برابر دانست.
خداوند در سوره «مائده» می فرماید: «من قتل نفسا او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعا و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا» هرکس شخصی را جز به قصاص نفس یا به جزای فساد در روی زمین به قتل برساند، مانند این است که همه مردم را کشته و هرکس انسانی را زنده کند، چونان است که همه مردم را زنده کرده است. برخی زنده کردن مردم را تعبیر به نجات از مرگ کرده اند.
حضرت رسول (ص) در جای دیگر می فرمایند: «لا تهلکوا انفسکم بایدیکم» خود را به دست خودتان به هلاکت نیفکنید. در واقع پیروی نکردن از دستورالعمل های ایمنی و حفاظت همان هلاکت به دست خود آدمی است.
قسمت سوم : انقلاب صنعتی[3]
انقلاب صنعتی، اواخر قرن 17 و اوایل قرن 18 رخ داد.
انقلاب صنعتی یعنی آمدن ماشین به صحنه تولید (ماشین ها کم کم جای نیروی عضلانی را در کارها گرفت).
سیستم مجموعه ای است از ابزار، ماشین، انسان و مواد. که این اجزا با نظم خاصی در کنار یکدیگر جهت هدف خاصی مشغول به فعالیت می باشند. منتها در دوران انقلاب صنعتی هر کدام از اجزای سیستم دچار نقص بود. به عنوان مثال ماشین ها دچار نقص و ناایمن بود (ماشین ها فاقد هرگونه سیستم ایمنی یا حفاظ مکانیکی بودند).
امروزه بعد از گذشت سال ها از انقلاب صنعتی، هنوز هم ماشین ها ناایمن هستند.
دلایل این قضیه:
-
سود نقص ایمنی سبب می شود که مهندس طراحی ایمنی را در نظر نگیرد.
-
استانداردهای درست ایمنی را نداریم.
-
حفاظ ماشین درست طراحی نشده و جلوی کار فیزیکی کارگر را می گیرد و حتی آسیب فیزیکی و روانی به کارگر وارد می شود، لذا سرعت کارگر را پائین می آورد که این امر برای کارگر و کارفرما خوشایند نیست.
در دوران انقلاب صنعتی ابزار ناایمن و ناقص بود.
در دوران انقلاب صنعتی موادی که جزء سیستم بود نیز ناشناخته بودند و این یکی دیگر از دلایل ناقص بودن سیستم به شمار می رفت. (ناشناخته= ناایمن)
هنوز هم با توجه به اینکه سازمان OSHA مواد را تقسیم بندی کرده و سود و زیان و اثرات هر یک را مشخص نموده (به عنوان مثال: مواد سمی، سرطان زا، خورنده، سوزاننده، خفقان آور و ...) لذا بسیاری از مواد ناشناخته هستند.
در دوران انقلاب صنعتی سازه هم ناایمن بود (سازه: ساختمان، قالب). در آن زمان ساختمان ها برای تحمل نیروهای زنده و مرده مقاومت کافی نداشتند. نور کافی نداشتند، دید، مشاهده بیرون و تهویه ناقص بود، ساختمان ها ضدآتش سوزی نبودند و به طور کلی طراحی برای کارها مناسب نبود.
از همه مهم تر در دوران انقلاب صنعتی اشکالاتی در حوزه نیروی کار نیز وجود داشت. در محیط کار 88 درصد حوادث از ناحیه انسان است. در آن دوران نیروی انسانی فاقد تجربه، تخصص و دانش کافی بودند، توانایی فیزیکی نداشتند و مشکلات فیزیکی و روانی بین آنها حضور داشت.
قسمت چهارم : تاریخچه صنعت و آغاز حرکت های ایمنی
سیستم کارخانه داری امروزی که در آن تولید به صورت انبوه ماشینی انجام می گردد در گذشته دوران مختلفی را به شرح ذیل طی نموده است.
1. دوران تولید خانگی
این دوران همزمان با مراحل اولیه پیدایش انسان است. افراد خانواده تمام مایحتاج زندگانی را در خانه تهیه می کردند. ابزار بسیار ساده بوده و عمدتاً آنها را از سنگ یا چوب می ساختند.
زندگی انسان از شکار، کشاورزی و یا صید تأمین می شد. در این دوران حوادث ناشی از کار چندان شدیدی ملاحظه نمی شود.
2. دوران تولید دستی
در این دوران بشر موفق به کشف فلزات گردید و درنتیجه ابزار دقیق تر و بهتری را تهیه نمود. کیفیت و میزان اجناس تولیدی به مراتب بهتر و بیشتر از دوران تولید خانگی بود. با توجه به این که خانه دیگر نمی توانست تکافوی حجم نسبتاًزیاد تولید داشته باشد. مبادله کالا در برابر کالا شروع گردید. در این دوران ابزار تیز فلزی و کارهای عضلانی و حمل و نقل به طریق دستی و آسیب های نسبتاً شدیدی را ایجاد می کردند.
3. دوران سیستم حرفه ای
در این دوران با تشکیل گروه های تخصصی تحول زیادی در شهرها به وجود آمد. بعضی از شهرها برای تولید بعضی از محصولات خاص که تابع تخصص گروه های مربوط بود، معروف شدند. قرن 16، 17 و اوایل قرن 18 کارگاه های صنعتی ایجاد گردیدند. در این دوران وظایف فروشنده و سازنده محصول از یکدیگر جدا شده و در نتیجه کارگاه ها محصولات تولیدی خود را به تجار فروشنده واگذار می کردند. ارتباط صاحب صنعت (ارباب) با پرسنل (مستخدمین) به راحتی امکان پذیر بوده و آنها می توانستند مشکلات خود را دوستانه با یکدیگر در میان گذارند.
4. دوران تولید صنعتی (ماشینی)
در اواخر قرن 17 و اوایل قرن 18 در ابتدا در انگلستان و سپس در دیگر کشورهای اروپایی و امریکا انقلاب صنعتی روی می دهد. استفاده از ماشین بخار، انرژی الکتریکی و انرژی حاصل از سوخت های فسیلی رایج می شود.
انبوه سازی و استفاده از ماشین های بافندگی و دیگر ماشین های وابسته جای تولید دستی و خانگی را می گیرد. تولید از خانه و کارگاه های کوچک به کارخانه ها کشانده می شود. مجموعه اجزاء سیستم در تولید، یعنی انسان، ماشین، ابزار، مواد و سازه همگی دارای نقاط ضعف و از شرایط خطرناکی برخوردار بودند.
به عنوان مثال نیروی کار را اکثراً زنان، خردسالان، سالخوردگان، و کشاورزان بی تجربه و فاقد هرگونه آموزش تشکیل می دادند. اکثر ماشین های مورد استفاده در صنعت ناقص و خطرناک بودند یعنی قسمت های تیز و چرخنده در ماشین ها (تسمه، چرخ دنده ها، فولی ها و شفت ها) بدون حفاظ و یا هرگونه ترمز اضطراری متوقف کننده بود.
ساختمان و مکان های تولید و ساخت، نیز مناسب با نوع عملیات طراحی و ساخته نشده بود و در مجموع شرایط فیزیکی (نور، صدا، گرد و غبار، حرارت)، شیمیایی، الکتریکی و مکانیکی خطرناک، به میزان زیاد در هر واحد صنعتی مشاهده می شد. با توجه به حضور نواقص در هر کدام از اجزاء سیستم تولید (انسان، ماشین، ابزار، مواد و ساختمان) و فقدان استاندارد و کدهای ایمنی، وقوع حوادث به میزان زیاد و شدید دور از انتظار نمی بود.
میزان تلفات و معلولین ناشی از حوادث ناشی از کار در شهرهای صنعتی به اندازه ای بود که گویی لشگری از میدان جنگ مراجعت کرده است و اصطلاح «لشگر معلولین منچستر» در کتاب ها زیاد به کار رفته است. مقتولین و آسیب دیدگان در حوادث صنعتی به حدی رسید که هر کس خانه خود را به منظور محل کار (کارخانه) ترک می کرد، چندان امیدی به بازگشت نداشت.
...........................................
متن این مطلب 14 صفحه می باشد. برای دریافت و مطالعه مطلب، فایل پیوست را دانلود نمایید.
رمز فایل : www.hseexpert.com
[1] Essential of Human Needs